Răng đen ai nhuộm cho mình..., hàm răng đen thuở ấy chắc phải thật ưa nhìn cho nên mới thành được câu hát tình tứ đến như thế. Răng hạt huyền, răng hạt na, răng đen rưng rức, đẹp chưa. Người răng trắng thì bị chế giễu, mỉa mai: răng trắng tểnh, trắng nhởn, răng ngựa, răng chó, răng ma, răng me Tây, răng Khách...

Ngoài nửa thế kỉ trước, từ phố phường ra các làng, đàn ông cho chí đàn bà, trẻ con xấp xỉ mười tuổi, ai cũng nhuộm răng đỏ cánh gián vài năm, rồi mới nhuộm răng đen, mỗi năm lại nhuộm lại, đến già rụng răng mới chịu để răng cải mả nhợt nhạt mất màu.

Thế mà bây giờ ai cũng răng trắng. Họa may còn sót lại đôi ba cụ trong làng xưa đã nhuộm răng đen. Có cụ cũng cạo răng trắng, hàm trong răng còn nhờ nhờ mà thôi.

Không đâu các bà các cô mặc váy nâu váy lĩnh, thì cũng chẳng ai nhuộm răng nữa, phong tục và trang điểm đã đổi thay.

Ngày trước, nhuộm răng thật mất công phu.

Bảy tám tuổi, bắt đầu nhuộm răng đỏ. Chưa biết làm thuốc thì chị, thì mẹ làm cho. Lên chợ mua cục cánh kiến. Tán nhỏ ra bột, đổ rượu vào quấy sánh lên. Một mảnh lá chuối cắt miếng dài bằng hàm răng, phết cánh kiến. Tối tối ấp mảnh lá chuối cánh kiến vào hai hàm rồi mím miệng lại. Làm thế, cho đến một buổi sáng soi gương nhìn thấy hàm răng đã lên màu cánh gián. Thế là mừng rơn, vì đã phải ngậm cánh kiến ròng rã cả phiên, tối ngủ mê hay nghiến răng, lá thuốc tuột ra ngoài miệng. Có khi không kiêng cữ được, ăn tạp quá, thuốc bong ra. Nhuộm mất mấy phiên chợ mới được hàm răng đỏ bóng thế.

Có hàm răng cánh gián mấy năm rồi mới được nhuộm răng đen. Được màu đỏ lót rồi, răng đen càng bền. Xem ra, bọn con gái chăm nhuộm răng nhiều hơn con trai.

Những cô gái đương xuân nhuộm răng đen vào tháng chạp áp Tết. Ý khoe hàm răng đẹp những ngày tết nhất tháng giêng đi chơi chùa.

Thuốc nhuộm răng đen gồm nhiều vị, không giản dị như thuốc nhuộm răng đỏ. Cái thuốc ở chợ Bưởi thì vứt đi, thà bôi đất thó còn hơn. Ở phố Hàng Phèn hay chợ Cửa Nam, chợ Đồng Xuân đều bán thuốc nhuộm gói sẵn, nhưng các cô cũng chê thuốc chợ hay pha phách, nhuộm lâu mới cắn. Nhà chế thuốc lấy, chịu khó mất công, nhưng chắc ăn.

Mua các thứ ở hàng xén và của người làng Đại Ơn bán lá ngoài chợ: phèn đen, quế chi, đinh hương, vỏ lựu khô, tất cả đem tán nhỏ thành bột, trộn lại. Đổ dấm thanh vào chảo, vừa đun vừa quấy đều đặc quánh lên như bột nếp.

Buổi tối, cắt lá chuối già thành miếng, phết thuốc nhuộm, áp vào hai hàm răng. Phải giữ gìn cả đêm cả phiên chợ, khó lắm, còn khó hơn nhuộm răng đỏ. Các cô mười tám đôi mươi cũng chẳng khác trẻ nhỏ. Không thể ngồi ngậm thuốc thức thâu đêm, mà chỉ một chốc đã gật gưỡng ngủ lăn ra giường. Cũng nghiến răng, cũng giẫy đạp, có khi còn tợn hơn cả trẻ con. Lát thuốc bị chuồi ra, đêm sau lại đắp lại. Ả nào cũng gầy đi vì nhuộm răng. Bởi đêm đã vất vả thế, ăn uống lại phải kiêng, tránh nhai, sợ nhạt thuốc, cứ húp cháo hoa hai ba phiên dài dài...

Nhưng rồi soi gương thấy dần dần hai hàm răng lên nước đen mờ rồi đen nhánh. Hôm ấy mới đốt miếng sọ dừa đặt lên mảnh sắt tây. Rồi đến tối miết than sọ dừa vào hàm răng đen. Qua cái khó rồi, than sọ dừa chát thẳng vào răng, không phải dán lá chuối. Các cụ bảo cái than sọ dừa giữ màu thuốc mới chắc, mới bền, mới bóng. Nhuộm răng cầu kỳ đấy. Để mà:

Lấy chồng cho đáng tấm chồng

Bõ công trang điểm má hồng răng đen.