"Cái gì cũng giỏi là không giỏi gì cả"

Trong thời đại khi công nghệ phát triển cùng điều kiện sống đang vẫn ngày một được cải thiện thì chúng ta lại xuất hiện quá nhiều sự lựa chọn, quá nhiều việc để làm và sự tập trung đang ngày một hiếm hoi dần giữa cuộc sống bộn bề với hàng ngàn việc cần lo nghĩ. Khi ăn chúng ta có ảm nhận được hương vị của đồ ăn chưa? Khi lái xe chúng ta có suy nghĩ về bài tập hay công việc còn dang dở đang chờ? Khi đi tắm chúng ta có nghĩ đến cái mớ deadline đang ngày một cận kề? Trước khi ngủ, chúng ta có nghĩ đến mai còn nhiều việc phải làm?

Như trong chương lựa chọn tôi đã có nhắc tới càng nhiều lựa chọn chúng ta càng thấy mệt mỏi và không muốn chọn gì cả. Tương tự như vậy, chọn tập trung vào nhiều thứ trong cùng môt lúc đồng nghãi với việc chẳng tập trungđược cái quỷ gì cả. Có thể bạn sẽ nghĩ rằng bạn thật sự có thể vừa chơi game, vừa nghe nhạc và vừa làm bài nhưng bạn hãy suy nghĩ kỹ xem lúc bạn đang tập trung giải mấy bài toán hack não thì bạn có nghe được đồng đội mình đang thét gào tuyệt vọng "Cứu tao! Ý...ý...thôi xong" không?

Sở dĩ bạn có thể làm nhiều việc cùng một lúc là vì đó là những công việc dễ dàng và không đòi hỏi tư duy quá nhiều. Có lẽ bạn cũng đã nghe qua tên của quyển sách "Tư duy nhanh và chậm" thì những việc mà chúng ta có thể làm cùng một lúc (tôi đoán là quá lắm là làm 3 việc một lúc) thuộc về mảng tư duy nhanh hay theo cách gọi khác là "hệ thống 1". "Hệ thống 1" của chúng ta sẽ đả nhận nhiệm vụ đưa ra đáp án hay phản ứng tức thì với ngoại cảnh.

Ví dụ như bài toán 1+1=? sẽ do "hệ thống 1" đảm đương mà chẳng cần tốn tí chất xám nào để suy nghĩ. Nhưng ngặt nỗi đến lúc bảo 34x54 bằng bao nhiêu mà không cho bấm máy tính thì đó lúc mà "hệ thống 1" bó tay phải nhường chỗ cho "hệ thống 2" - một kiểu tư duy chậm giúp chúng ta suy xét vấn đề rõ ràng và toàn diện hơn. Thì quay trở lại với chuyện làm nhiều việc cùng một lúc, như ví dụ ở trên thì có thể có hai cách giải thích. 

Một là việc làm bài toán là không khó khăn gì cả vì bạn đã đạt đến trình độ pro tính toán dễ như ăn bánh nên mới có thể vừa làm vừa chơi hoặc giả game bạn chơi là Candy Crush hay Frozen Freefall thay vì Liên Quân và BUBG. Cách giải thích thứ hai là bạn thật sự chỉ làm một việc trong một lúc mà thôi nhưng bạn nhảy liên tục từ việc này sang việc khác, từ việc nghe nhạc đến chơi game và làm bài tập. (Tôi đoán là thông thường thì trường hợp hai sẽ phổ biến hơn hẳn vì cỡ trình độ một thì còn cần rèn luyện khá nhiều)

Với cách giải thích số 1 thì khi ấy chúng ta cũng thực sự chỉ tập trung vào một việc mà thôi nhưng những việc khác đã có "hệ thống 1" đảm nhiệm. Giống như việc bạn vừa lái xe vừa suy ngẫm và một hồi thì đứng trước cổng nhà luôn rồi. Khi ấy thì việc lái xe đã được giao cho "hệ thống 1" làm dựa trên nguyên lí của thói quen bởi một con đường bạn về nhà đã quá đỗi quen thuộc với bạn khi mỗi ngày bạn đều lặp đi lặp lại. 

Còn với cách giải thích số 2 thì chắc bạn đã từng chơi trò đập chuột ( với cách chơi là con chuột sẽ chồi lên ở một lỗ bất kì trong nhiều lỗ và chúng ta dùng cây búa đập nó xong nó xuất hiện ở lỗ khác) thì khi chúng ta multi-task - làm nhiều việc cùng một lúc cũng giống mấy con chuột chui lên chui xuống vậy. Vì lẽ đó mà sự tập trung chúng ta bị phân tán liên tục! Điều đó cực kì gây hại cho bộ não vì nó phải tốn quá nhiều năng lượng để chuyển từ một việc này sang việc khác bao gồm các bước định hình tình huống và xử lí tình huống.

Thế nên, nếu bạn trước giờ mang suy nghĩ làm nhiều việc cùng một lúc là tốt, tiết kiệm thời gian lại hiệu quả cao thì bạn nên có một cách nhìn mới, toàn diện hơn về vấn đề này vì sự tập trung rất quan trọng trong cuộc sống của mỗi người nhất là khi chúng ta đang làm những công việc đòi hỏi sự cẩn thận và chính xác như trong phòng thí nghiệm. Multi-task là một thuật ngữ tin học chỉ sự đa nhiệm của máy tính khi bây giờ chúng ta có thể mở nhiều tap trên Google Chrome hay mở nhiều app cùng một lúc.

Nhưng khái niệm ấy chỉ dừng lại ở máy tính thôi chứ trình con người thì chưa đến đó mà nếu bắt bộ não chúng ta làm nhiều việc cùng một lúc thì cũng chính chúng ta lại tự đang làm suy giảm khả năng tập trung của bản thân đấy. Sự thật là làm nhiều việc cùng một lúc không hiệu quả như nhiều người vẫn nghĩ và cũng có rất nhiều thí nghiệm thực tế chứng minh cho điều này. Vẫn là câu nói đó thôi "Nếu vẫn còn nghi ngờ, thì thử sẽ rõ thôi"

Giờ bạn hãy thử cho phép bản thân mình tập trung vào một việc duy nhất thôi. Bạn thử tắt thông báo điện thoại hay bật chế độ máy bay trong khi làm bài tập hay trong lúc chơi game, xem phim thì không nói chuyện với người thân hay nhắn tin với bạn bè và ngược lại, trong lúc nói chuyện với gia đình thì bỏ cái điện thoại qua một bên. Chắc chắn lúc đầu sẽ khó chịu đấy vì chẳng quen tí nào cả nhưng tất cả đều cần quá trình, và một khi đã hình thành nên được thói quen tốt thì "tập trung vào một nhiệm vụ" sẽ dễ dàng hơn bao giờ hết.

Có lẽ là hôm nay thôi, hãy hứa với chính mình mà thử làm một trong số các điều trên và xem xét kết quả. Có lẽ là bạn sẽ nhận ra rằng tốc độ làm bài sẽ nhanh hơn và ban nghĩ ra nhiều cách hơn hay thấy tình tiết của bộ phim cuốn hút hơn hoặc là bạn đã bắt đầu chú ý hơn đến những chuyện mà cha mẹ nói thay vì lúc trức chỉ dán mắt vào điện thoại và trả lời qua loa cho qua chuyên: "Vâng! Con biết rồi".

Khi xưa tôi cũng chuyên gia "nói trong lúc ăn" mà không biết tại sao mỗi lần đang ăn mà không nói chuyện là cứ thấy buồn miệng. Một lần nọ vẫn như mọi lần khi tôi vừa nhai bánh tráng trộn vừa tám với chị, ma xui quỷ khiến sao tôi cắn trúng lưỡi cái "Cạch". Phản ứng sinh lý tự nhiên làm nước mắt tôi tuôn như mưa mà tôi còn chưa kịp nhận ra, tôi nếm được chút vị tanh ngọt trong cổ họng thế là tôi la lên (Uầy chưa đứt lưỡi đâu nha nên còn la được đấy, cứ bình tĩnh, đây hoàn toàn không phải câu chuyện kinh dị)

Vẫn may mắn sao là chưa bị gì ngoài chảy máu nhưng khi ấy tôi thật sự rất hối hận vì không ăn uống cho đàng hoàng mà chỉ toàn lo nói với chả cười. Vậy còn chưa xong, khi mẹ tôi nghe tiếng la của tôi thì chạy lại và hoảng hốt la lên chung (tôi cũng không biết lí do tại sao nữa):

"Trời ơi! Con bị cái gì vậy nè?"

Trời ơi! Tôi nghe mẹ tôi hét xong mà tự nhiên tôi nín hẳn luôn, như một phép màu và bây giờ thì đổi vai trò là tôi quay sang an ủi mẹ. Chị tôi đứng một bên giải thích:

"Con nhỏ này hậu đậu đó giờ ấy mà. Ăn uống cũng chẳng ra hồn nữa, người ngoài không biết tưởng còn đang diễn kịch lúc cắn lưỡi tự sát như phim cung đấu và bảo 'Nếu ngươi không cho ta đi, thì ta sẽ chết ở đây!' các kiểu. Nó không có bị gì đâu mẹ, làm lố lên ấy thôi"

Tôi lườm nguýt bà chị miệng lưỡi có phần sắc bén quá mức cần thiết này bởi làm như bả quên bẵng bả mới nói chuyện ngon lành với tôi xong. Nhưng câu nói của chị tôi thì làm cho tôi sau này có thêm một nguyên tắc ăn uống thì không nói chuyện và ngược lại. Thật sự thì chúng ta đang bị phân tán sự tập trung rất nhiều trong cả những việc nhỏ nhặt thường ngày như vừa ăn uống vừa lướt Facebook, chat mấy dòng sẵn comment luôn hay khi tắm không quên mang hẳn cái ipad, điện thoại vào làm bạn.

Nếu chúng ta thử sống làm việc gì ra việc nấy thì sẽ như thế nào nhỉ? Vì lẽ mỗi người trong chúng ta hoàn toàn chỉ có thể tập trung vào một việc một lúc mà thôi, đúng với mọi trường hợp và nếu cố gắng để làm nhiều việc thì mọi chuyện lại chẳng có cái gì thành rồi. Giả như bạn đang suy nghĩ thì bạn nhận thức điều đó ngay khi bạn suy nghĩ hay sau khi bạn nghĩ xong rồi? Câu trả lời đã quá rõ ràng rồi đấy (Nếu làm được vế đầu thật thì cho tôi xin tip với).

Cũng giống như tôi ở trên khi vừa ăn vừa tám thì lúc tám tôi đâu có nhai được hoặc lúc nghe thì nhai được đấy nhưng tôi vẫn đâu có thưởng thức hương vị của thức ăn được vì não tôi đang bận xử lí thông tin của cuộc nói chuyện đồng thời đưa ra câu trả lời để nối tiếp cuộc trò chuyện dang dở. Nhưng rộng hơn thế là tôi muốn ám chỉ đến những việc học tập hay thay đổi bản thân cũng như việc học khi chúng ta cố nhồi nhét tất cả kiến thức vào đầu mình mà chẳng có một mục đích rõ ràng về việc muốn giỏi ở mảng nào thì bạn có thể yên tâm là mảng nào cũng không giỏi mà chỉ đem lại sự mệt mỏi, kiệt sức mà thôi và công việc cũng chẳng ngoại lệ.

Qua chương này, tôi muốn chúng ta hãy cùng nhau single-task thử 30 phút trong lúc ăn hay trò chuyện với gia đình. Có chăng chúng ta sẽ thấy mà sắc và hương vị của các món ăn đẹp lạ thường và nhiêu đó đủ thể hiện công phu tinh xảo cùng dụng tâm của người đầu bếp hay ta sẽ lưu tâm hơn đến cảm giác của người thân và đưa ra những lời động viên an ủi khi tinh thần họ xuống dốc? Và có lẽ là chúng ta sẽ hạn chế những khát vọng không thực tế như giỏi tất cả các môn hay phải vừa học giỏi vừa biết đánh đàn, múa ba lê, chơi piano, học võ, giỏi giao tiếp ngoại ngữ, hát hay,...Khi ấy, một chân trời mới sẽ mở ra vì chúng ta đang tìm kiếm chiều sâu thay vì mải mê theo đuổi chiều rộng.