Còn Rahil thì ở lại. Bây giờ cô ấy không đơn giản chỉ là Rahil Rahlenko, con gái của người thợ đóng giày Avraama Rahlenko, mà còn là vợ chưa cưới của Jacob Ivanovski đến từ Thụy Sỹ, con trai của một giáo sư nổi tiếng – chủ nhân của một bệnh viện danh tiếng.

Vị trí này rất nhạy cảm. Tất cả mọi người trên đường đều soi mói vị trí đó từ nhiều phía khác nhau, vặn vẹo nó thành chuyện này hay chuyện khác. Tất cả mọi người đều đồng ý rằng, Rahil có một ưu điểm ăn đứt cả trăm thứ khác. Đó là sắc đẹp, còn 99 thứ khác thì bạn có thể từ từ sàn lọc, chẳng hạn như: quê mùa, ít học, không giàu có vân vân và vân vân, còn ở đó toàn là những bác sĩ, giáo sư, bệnh viện, Thụy Sỹ, Châu Âu... Và ông cụ hãy cầu mong cho con trai ông lấy được cô ấy đi, ông đáng lẽ đã nên tiến hành những bước tiếp theo đó như đến thăm hỏi dòng họ nhà Rahlenko để xem ba mẹ của Rahil làm nghê gì, ông sẽ kết thông gia với gia đình như thế nào và biết thêm về con dâu tương lai. Nhưng ông giáo sư chẳng làm gì cả, không ghé vào nhà họ Rahlenko, không tự giới thiệu cũng không làm quen, không nói một lời. Rõ ràng là ông đã tính toán tất cả bằng ý muốn ấu trĩ của mình và vội vã đưa con trai trở về Basel, sự đồng ý của mẹ chẳng qua chỉ là cái cớ.

Cách làm đó của ông đã làm cho mọi người bàn tán giễu cợt Rahil rằng: Cô ta mới đáng thương, tội nghiệp làm sao!

Nhưng khi đó ở độ tuổi 16, mẹ tôi đã không phải là đối tượng để thiên hạ giễu cợt. Không lâu nữa sẽ thường xuyên thôi... Thường xuyên ở đây là ý gì? Mỗi ngày đều có thư từ Thụy Sỹ tới. Bạn hãy tưởng tượng là mỗi ngày, vào đúng giờ đó người đưa thư sẽ xuất hiện trước nhà của người thợ đóng giày Rahlenko trao cho họ phong thư đến từ Basel. Thư đến thường xuyên đến nỗi mà trước đây người đưa thư không hề biết đến con đường này, nay đã trở nên quen thuộc. Những kẻ nghi ngờ đều trở nên im lặng. Trong thâm tâm, những kẻ nghi ngờ có lẽ cho rằng những bức thư đó chắc chắn chẳng có ý nghĩa gì cả: chẳng ai biết được một thằng nhóc đang yêu sẽ nguệch ngoạc nhiều hay ít trên giấy cả. Nhưng sự thật vẫn là sự thật: Những bức thư thì cứ đến đều đặn và Rahil cũng đều đặn trả lời thư và đem đến bưu điện gửi chúng. Điều đó có nghĩa là, một cái gì đó đang được thực hiện, mọi thứ đang chuyển động, đến đâu, đi hướng nào, không ai rõ, nhưng nó đang chuyển động. Và mọi người quyết định rằng: chúng ta sẽ chờ xem, rồi ta sẽ thấy - thời gian sẽ trả lời tất cả.

Những lá thư giờ không còn nữa. Nhưng theo lời bà thì chính xác là vào năm đó, khi trao đổi thư từ giữa Nga và Thụy Sỹ, mẹ đã học được một cái gì đó, có thể nói là mẹ mở rộng tầm nhìn của mình, học được cách viết thư bằng tiếng Nga và đọc được một chút tiếng Đức. Đương nhiên là mọi người giúp đỡ bà ấy. Trên con đường nơi mẹ sống có nhiều quý cô có học thức, như tôi đã nói đến đó là những thanh thiếu niên, là học sinh tại các trường trung học cổ điển, những người theo chủ nghĩa hiện thực và những sinh viên đang trong kỳ nghỉ. Ai có thể từ chối giúp đỡ một mỹ nhân, người đã bị chàng trai Thụy Sỹ chinh phục cơ chứ!

Giờ chúng ta sẽ đến với Thụy Sỹ và thành phố Basel. Nhân vật quan trọng ở Basel này là bà nội tôi Elfrilda. Sẽ không có chuyện Jacob của bà ấy, một Jacob như thế tự nhiên đi lấy vợ và lại còn cưới con gái của một người thợ đóng giày, việc đó không thể xảy ra và cũng chẳng thể nói đến. Đương nhiên là bà chẳng nói xấu gì về mẹ tôi với bố, cũng không có cơ sở gì để nói. Những người người thông minh, có giáo dục, thường trước hết phải tốt nghiệp đại học, 19 tuổi không được lấy vợ, nhưng đó sẽ là cái chết của tôi, sự kết liễu cuộc đời tôi, tôi không lo về việc đó lắm, và điều đó cũng tương tự như người ta nói với mẹ tôi như vậy khi họ không muốn để con trai mình lấy vợ. Theo tôi biết thì ở đó rất ồn ào và lộn xộn, đương nhiên ồn ào và lộn xộn không phải là phong cách của dân Châu Âu, nhưng có thể nói là ở Basel, cũng như ở trong những gia đình Đức đạo mạo khác thì rõ ràng là: Sống hoặc Chết.

Và đó cũng chính là vấn đề của Jacob: Sống hay Chết. Anh nằng nặc đòi cho bằng được theo ý mình, sau đó im lặng. Sự im lặng còn đáng sợ hơn cả sự ồn ào. Anh làm thinh và ngày càng tiều tụy thấy rõ qua ánh mắt. Tất cả mọi người đều thấy rằng - có thể nói về trường đại học nào đó nữa không, trong khi một người đang tan chảy như một cây nến: không ăn, không uống, không ra khỏi phòng, không muốn gặp bất cứ ai, không đọc sách, không làm gì cả, ngồi cả ngày trong phòng hút hết điếu thuốc này đến điếu thuốc khác?!

Thế còn người mẹ thì sao? Hoàn toàn không lâu trước đó, bà ấy thường đi dạo với Jacob của mình trên những đại lộ lớn của Basel, tất cả mọi người đều yêu mến họ, tất cả đều vui mừng và trầm trồ về chàng trai là con nhà ai mà trắng trẻo xinh đẹp thế này, và giờ đây chàng bé ấy nằm một mình trong phòng, trong làn khói thuốc, hút hết điếu thuốc này đến điếu thuốc khác, không ăn, không uống, không trò chuyện với ai, gầy đi, vàng vọt, trông như người bị bệnh lao phổi và sắp chết thẳng cẳng.

Cứ như thế một năm trôi đi, rõ ràng là cần phải làm cái gì đó. Nếu chọn giữa sự sống và cái chết thì sống vẫn tốt hơn. Khoảng một năm sau đó, tầm tháng Bảy một phái đoàn đã đến với thành phố của chúng tôi: giáo sư Ivanovski cùng với phu nhân Elfrilda, con trai Jacob, bà quản gia –đó là người phụ nữ hậu hạ cho bà nội Elfrilda, người ủy quyền của bà nội, bà ấy sẽ phải xác minh tất cả và vạch trần những uẩn khúc, bởi vì người phụ nữ này cũng như bà tôi sẽ không chỉ bám theo để thăm dò và gạn hỏi cặn kẽ. Bà ta đến đây không phải để cưới vợ cho Javob, mà là để ngăn cản đám cưới.

Tuy nhiên đồng thời lúc đó, bên phía nhà gái cũng đang chuẩn bị. Bên phía nhà gái ý tôi không phải hoàn toàn chỉ có gia đình của Rahil. Phải nói với các bạn rằng ông ngoại tôi, bố của Rahil, mặc dù là thợ đóng giày nhưng cũng là một trong những cư dân đáng kính của thành phố, cũng có thể là đáng kính nhất. Và nếu như trong thành phố có những người khá giả, những thương gia giàu có, thậm chí chủ cửa hàng, có cả lính cứu hỏa và những người làm công việc trí thức, tôi xin lặp lại một lần nữa, nếu trong một thành phố như vậy người điển hình nhất lại là một người thợ đóng giày bình thường thì không còn nghi ngờ gì nữa, người thợ đóng giày đó chắc chắn phải là một nhân vật xuất chúng. Nhân vật xuất chúng như thế chính là ông ngoại tôi- Rahlenko mà tôi đã nói đến và câu chuyện chính về ông tôi sẽ kể tiếp sau đây. Tạm thời tôi chỉ kể rằng ông ngoại tôi là một người thẳng thắn và cương quyết, không chấp nhận sự mưa mô và quỷ quyệt có nghĩa là:" nếu muốn lấy con gái tôi làm vợ cho con trai ông thì cứ lấy, hãy chấp nhận tất cả những gì thuộc nó, tất cả những thứ đó thì như ông đã thấy rồi, còn không muốn lấy thì đừng lấy, con gái tôi sẽ không trở thành bất cứ ai khác ngoài bản thân nó, tôi và gia đình tôi cũng sẽ không thay đổi thành bất cứ người nào khác". Vậy là gia đình Rahil bình thản chờ đợi gia đình Ivanovski. Không phải chỉ mình họ chuẩn bị, cả con đường nơi họ sống cũng nôn nao, tấp nập, cả thành phố đều chuẩn bị, cả những sinh viên đến đây nghỉ hè cũng chuẩn bị, học sinh trung học cổ điển, những người theo chủ nghĩa hiện thực, giáo viên, nha sĩ... TẤT CẢ đều chuẩn bị cho đám cưới, nói chung từ giới trí thức đến những người dân bình thường của phân xưởng đóng giày và hàng xóm. Tất cả đều ủng hộ Rahil và Jacob, tất cả mọi người đều mong muốn họ được hạnh phúc và mọi điều tốt đẹp sẽ đến với họ. Tại sao ư? Tôi xin trả lời với bạn rằng Rahil và Jacob yêu nhau và tình yêu của họ chinh phục cả thế giới.

Mặc dù ngay cả Rahil và bố mẹ của cô ấy đều không cố ý làm cho vùng quê ảm đạm vui lên, họ cũng không muốn phô trương, nhưng bây giờ có thể nói là cả thành phố huyên náo cả lên vì biết rằng mùa hè này, gia đình của giáo sư Ivanovski sẽ đến đây. Rahil có thêm đôi giày ống cao gót mới, điều này cũng dễ hiểu thôi, vì bố cô là thợ đóng giày mà, cô còn có thêm váy mới, nón mới từ người làm nón giỏi nhất rất đáng tin cậy vào thời đó.

Như vậy tất cả đều nhiệt tình và không vu lợi chuẩn bị cho sự kiện sắp tới. Những lời dèm pha nhất trong số đó phải nói đến đó là của Khaim Yagudin, ông ta khẳng định rằng những sự giúp đỡ này còn lâu mới không vu lợi. Nếu Rahil lấy con trai của giáo sư Ivanovski, chủ nhân của một bệnh viện hàng đầu thế giới thì tất cả những chi phí và việc làm phúc này sẽ hoàn toàn không bõ công. Những lời dèm pha thì lúc nào chẳng có và ở khắp mọi nơi. Ai cũng biết chuyện liên quan đến Khaim Yagudin, hắn ta tức giận ông Ivanovski vì giáo sư không muốn dùng nước hoa của hắn. Bạn hãy tự xét xem: những sinh viên, học sinh trung học có lợi lộc gì không khi học cùng Rahil tiếng Nga và tiếng Đức, lịch sử- địa lý và tập cho cô ấy thói quen của giới quý tộc? Họ biết rằng sẽ chẳng nhận được gì từ việc này cả, và họ cũng chẳng cần gì cả và cũng không tính là sẽ nhận được thứ gì đó.

Cuối cùng thì những người Thụy Sỹ cũng đến và họ nghỉ tại khách sạn, nơi mà họ được người phụ nữ Ba Lan Yanzhvetskaya tiếp đón long trọng. Bà ta nói với họ rằng bà ấy rất vui khi được tiếp đón những vị khách đáng kính trong khách sạn của bà. Bà ấy dẫn họ đến một căn hộ phía trên cùng và sắp xếp cho họ cô hầu gái Paraska và anh phục vụ Timothy ăn mặc trang trọng trong bộ vest cánh bướm màu đen như ở các khách sạn tốt nhất ở Warsaw, do đích thân bà Yanzhvetskaya chọn. Và bởi vì ông nội Ivanovski là một bác sĩ phẫu thuật, một giáo sư nổi tiếng nên những người đứng đầu thành phố đã đến thăm ông, nào là cảnh sát trưởng, luật sư ở địa phương, giáo sĩ Do Thái, một đại tá về hưu Porubaylo cùng với vợ và con gái và bác sĩ bệnh viện đường sắt Volintsev - một bác sĩ giỏi và Đảng viên của Đảng Dân chủ. Nói tóm lại, thành phố của chúng tôi đã đón chào những vị khách hạng nhất, chỉ có điều là không có nghi lễ cầu nguyện, thường thì nghi lễ cầu nguyện chỉ diễn ra khi có sự viếng thăm của Nga hoàng, và như bạn thấy đấy, tất cả đều có mặt ngoại trừ ông ấy.

Đương nhiên, có thể giải thích cuộc gặp gỡ này với những người thuộc giới quý tộc như sau: đó không chỉ là cuộc gặp gỡ với một nhân vật nổi tiếng châu Âu, mà còn là một nhân vật lừng lẫy trong giới giáo sư. Nhưng hãy tin tôi điều thú vị nằm ở cậu chuyện tình lãng mạn này, vì không ai có thể thờ ơ với tình yêu cảm động của hai con người tuyệt vời này: một Rahil xinh đẹp, con gái của một người thợ đóng giày và chàng trai Jacob mảnh khảnh, thanh lịch đến từ thành phố Basel xa xôi.

Như vậy gia đình Ivanovski đã đến thăm gia đình Rahlenko và gia đình Rahlenko cũng đến thăm gia đình Ivanovski. Bà quản gia đi thăm dò khắp thành phố. Bà ấy dò hỏi được gì và biết được gì? Câu trả lời chỉ có một: Rahil là người xứng đáng nhất trong tất cả, ông Rahlenko là người đáng kính nhất trong tất cả những người đáng kính. Đương nhiên sẽ không thể thiếu khu rừng thông, những cái võng và ông dược sỹ Oryol đã nấu cho bà nội Elfrida loại sữa chua ván và loại kem đó, để bà nội phải kinh ngạc và thừa nhận rằng loại sữa chua ván và kem ngon như vậy bà chưa bao giờ ăn thử trong đời, mặc dù bà đã đến những thành phố tốt nhất Châu Âu và sống ở những thành phố nghỉ dưỡng tuyệt vời nhất. Và khi bà cần sửa lại kiểu tóc thì Bernard Semenovich xuất hiện ngay, như tôi đã kể với các bạn thì ông ấy là một người thợ cắt tóc gallant nhất nơi này và bà nội tôi nói rằng người thợ cắt tóc như vậy hãnh diện không chỉ ở Basel mà còn ở cả Paris, mà Paris thì các bạn biết mà, đó là kinh đô thời trang và tạo mẫu tóc cho quý bà. Thành phố của chúng tôi chẳng cần phải đánh bóng mặt mũi làm gì, nó tự phô bày tất cả vẻ đẹp tuyệt vời và lộng lẫy của nó, còn vẻ đẹp tuyệt vời và lộng lẫy của Rahil quả thật chẳng cần gì phải nói, chỉ có người mù mới không thể nhìn thấy vẻ đẹp ấy, tuy nhiên người mù sẽ nhận ra vẻ đẹp ấy qua giọng nói của cô, một giọng nói tuyệt vời, êm ái, du dương đến lạ thường. Và nếu đánh giá đến trí tuệ của mẹ tôi thì có thể nói rằng bà ấy cư xử với gia đình Ivanovski cực kỳ thông minh, ý tôi là bà ấy đã giấu đi sự xấc láo và ngang ngược của mình. Có lẽ bà ấy trở nên rụt rè trước những quý ông bà trí thức, có thể là như vậy, tôi cũng không biết nữa. Nhưng sự thật là trước bà nội Elfrida mẹ tôi luôn là một Rahil xinh đẹp nhỏ nhẹ và khiêm nhường. Về việc mẹ không phải là một cô gái Belorus, lại còn là một cô gái làm việc chăm chỉ, nhận thức được bổn phận và nghĩa vụ của mình, điều này thì đương nhiên bà nội nhanh chóng nhận thấy được.

Cứ tưởng là sự phản đối của bà bị phá vỡ thì họ có thể kết hôn. Nhưng ở đây, không ai ngờ tới rằng bà lại đẩy một đòn đại bác cực mạnh. Hóa ra là bà nội không phải người Do Thái mà là người Thụy Sỹ gốc Đức. Và khi ông nội cưới bà nội thì ông phải theo đạo Tin lành, không phải người của giáo phái Lu-te cũng theo giáo phái Can-vin, và con trai của họ cũng là người theo đạo Tin Lành, theo giáo phái Lu-te và Can-vin. Bố tôi Jacob mang một nửa dòng máu Đức cũng theo giáo phái Lu-te và sau đó không theo nữa, còn tôi thì mang trong mình một phần tư dòng máu người Đức.

Vậy đó, bởi vì Jacob theo đạo Tin Lành, tín đồ của giáo phái Lu-te và Can-vin nên bà nội ra điều kiện là Rahil cũng phải gia nhập đạo Tin Lành, giáo phái Lu-te và Can-vin để họ kết hôn ở Basel.

Cứ như sét vừa đánh ngang tai! Đạo Tin Lành ư? Giáo phái Lu-te ư? Giáo phái Can-vin nữa à? Những thứ đó ở đây chúng tôi chưa bao giờ nghe thấy cả. Tín đồ Chính thống giáo, Công giáo ở đây còn có, chúng tôi còn biết, nhưng mà giáo phái Can-vin rồi đạo Tin Lành thì thua!

Tôi chẳng tin vào thần thánh, Chúa trời nào cả. Người Nga, người Do Thái, người Belorus đối với tôi chẳng có gì khác biệt cả. Chính quyền Soviet đã nuôi dưỡng tôi thành một người theo chủ nghĩa quốc tế. Vợ tôi Galina Nikolaevna là người Nga, tôi sống với cô ấy đã 30 năm nay và có với nhau ba người con trai, chúng nó không hề nói ngôn ngữ của người Do Thái mà nói tiếng Nga, chúng nó sinh ra ở Nga lại lấy vợ Nga và cháu của tôi cũng là người Nga. Tổ quốc của chúng tôi, Tổ quốc của tất cả mọi người là Nước Nga Soviet.

Nhưng mặt khác tôi sẽ nói với bạn rằng: con người có thể tin vào Chúa, cũng có thể không tin, có thể giữ vững lòng tin cũng như có thể đánh mất nó. Nhưng đối với những tín đồ chân thật thì Chúa chỉ có một, đó là người luôn ở trong tim họ, và quả thật nếu như bạn muốn tin thì hãy chia sẻ đức tin đó, cái đức tin mà từ đó bạn đã được sinh ra. Còn thay đổi đức tin chỉ vì lợi ích cá nhân không hay ho chút nào, đức tin chứ không phải là găng tay: kéo ra từ tay này xong lại mang vào tay khác... Và đó, mẹ tôi Rahil, nhân đây nói luôn là bà cũng không hề tin vào Chúa và phải trở thành tín đồ của giáo phái Lu-te chỉ vì lợi ích cá nhân... Vậy thì sao? Tình yêu cao hơn à? Đúng rồi đó, tôi đồng ý. Mẹ tôi cũng đã tự hỏi câu hỏi đó. Bà nói với Jacob:

- Nếu như chúng ta phải trải qua chuyện này và một khi em là người Do thái 100% còn anh 50% thì hãy trở về với đức tin của cha và ông chúng ta, anh ạ!

Logic thật! 100% đương nhiên lớn hơn 50%. Và Ông ngoại và bà ngoại Rahlenko nói rằng:

- Để con gái chúng tôi phải trở thành tín đồ của giáo phái Lu-te hay đạo Tin Lành gì đó – Không đời nào!! Sự nhục nhã đó chúng tôi sẽ không bao giờ chấp nhận.

Bạn đừng quên rằng tất cả những chuyện này xảy ra trước cách mạng, năm 1910 thành kiến tôn giáo rất mạnh mẽ, nhất là ở một thành phố nhỏ ở Ucraina. Chúng ta có thể hiểu cho gia đình Rahlenko. Họ sống ở đây và con gái họ gia nhập giáo phái Lu-te, thậm chí không đơn giản là giáo phái Lu-te mà nó còn là biến thể gì đó của Thụy Sỹ.

Tôi thấy tất cả là do lỗi của ông nội Ivanovski. Trong lần đến đây đầu tiên ông đã giấu rằng ông là tín đồ của giáo phái Lu-te. Lúc đó rất nhiều người đã ngạc nhiên khi ông không đến thánh đường Do Thái, nơi mà ông đã được dành sẵn một chỗ ngồi danh dự cạnh bức tường phía đông. Tôi đã rất ngạc nhiên nhưng như thế nào đó tôi đã bỏ qua chuyện đó, huống hồ chi ông nội còn thông qua thánh đường để quyên góp giúp đỡ người nghèo. Nhưng cần nói trắng ra như thế này, chúng tôi là tín đồ của đạo Tin Lành, giáo phái Lu-te, Can-vin, những người theo chủ nghĩa cải cách... Nhưng ông nội lúc đó có lẽ cảm thấy xấu hổ thừa nhận rằng ông đã đánh mất đức tin của mình, và ông đã im lặng, sau một năm mới dám thừa nhận điều đó, khi mà tất cả mọi chuyện đã đâu vào đó, khi mà chiếc xe hơi đã chạy hết tốc lực gần tới đích. Và đạo Tin Lành hay giáo phái Lu-te thì cũng như khúc gỗ trên đường thôi. Còn khi chiếc xe hơi phóng hết tốc lực vào khúc gỗ thì nó sẽ bị lật nhào và bạn biết không, đương nhiên hành khách sẽ không dễ chịu chút nào.

Lúc bấy giờ thì bà nội Elfrida lại bắn ra viên đạn thứ hai: sau đám cưới đôi vợ chồng trẻ phải ở lại Thụy Sỹ mãi mãi. Ở đó có nhà, tổ ấm, trường đại học và bệnh viện.

Nói chung Rahil phải mãi mãi quên đi nguồn gốc của mình và trở thành người Đức, rời bỏ quê hương, từ biệt cha mẹ và ít làm họ nhục nhã.

Rahil đứng dậy sừng sững như bức tường: cô ấy sẽ không đến Thụy Sỹ nào cả, ở đây cô ấy cảm thấy rất tốt, và đừng nói gì đến đạo Tin Lành, huống hồ chi cô ấy còn không tin vào Chúa, vậy thì sao? Cô ấy đã tự hỏi rằng cô ấy có thể tin vào Chúa không trong khi cả năm trời cô ấy luôn được bảo hộ bởi những sinh viên, những học sinh trung học, những người theo chủ nghĩa hiện thực, những người theo tư tưởng tự do, những người theo chủ nghĩa Marx, người theo đạo Phật. Và bố tương lai của tôi Jacob cũng không phải người sùng đạo Tin Lành, ông ấy mặc kệ tất cả bằng sự quả quyết rằng ông cần Rahil và chỉ có cô ấy mới là người ông cần, và mặc kệ cô ấy có theo đạo Hồi, đạo Phật hay là người tôn thờ thần Lửa, ông vẫn rất sẵn lòng để theo đạo Hồi, đạo Phật và tôn thờ thần lửa, chỉ cần Rahil trở thành vợ ông.

Tôi không biết cuộc cãi nhau này kéo dài bao lâu, nhưng tất cả chấm dứt với thỏa thuận rằng họ sẽ cưới nhau ở đây và sau đám cưới sẽ cùng nhau về Thụy Sỹ. Rahil phải chịu nhượng bộ rằng vợ thì phải đi theo chồng và không có chuyện ngược lại.

Đương nhiên sự kết hợp này tốn tiền, bố của tôi hóa ra lại là một người không chịu cắt xén và những giáo sĩ Do Thái không có quyền làm lễ kết hôn. Và chi tiết hơn có lẽ là nói như thế này " trên thế gian này, toàn thể nhân loại tôn vinh một vị thần thiên liêng" ... Tất cả được chuẩn bị đâu vào đấy, đám cưới diễn ra trên khắp thành phố, sau khi làm lễ cô dâu chú rể đi ra từ thánh đường Do thái, xung quanh mọi người ca hát, nhảy múa, tất cả đều vui mừng, ban nhạc chơi những bài nhạc hành khúc, cả thành phố hân hoan... Sau đám cưới Rahil cùng Jacob, ông bà Ivanovski và bà quản gia lên đường về Thụy Sỹ, để lại trong thành phố chúng tôi sự buồn rầu, ảm đạm cùng những lời đồn và những câu chuyện ngồi lê đôi mách.

Vấn đề này đương nhiên là được đem ra bàn tán ở tiệm cắt tóc của Bernard Semenovich. Và tất nhiên những lời dèm pha nhất lại là của Khaim Yagudin.

Khaim Yagudin tuyên bố rằng tất cả sự lộn xộn xung quanh chuyện này chẳng đáng gì cả, chỉ là chuyện vặt vãnh như cơn bão trong ly nước mà thôi. Điều đó có nghĩa là chính bản thân chuyện đó hoàn toàn chẳng có gì to tát cả, mà cũng không hẳn như thế, tùy vào mỗi người, những người it học bán tán và dèm pha, tự cho mình là những nhà bác học thông minh nhất, nhưng thực chất thì không có gì cả.

"Điều gì đáng chê trách trong việc mẹ Jacob là người Đức và là tín đồ của giáo phải Lu-te?" – Khaim Yagudin hỏi.

Tuyệt nhiên không có gì đáng chê trách trong chuyện này cả và cũng không thể nào có được, Khaim Yagudin thuyết phục những người cố chống đối lại ông ta. Ông ta làm vẻ mặt hung tợn, nhưng mọi người chẳng ai quở phạt ông ta, mà ngược lại còn phải ban thưởng cho nhận định ông ta nữa cơ, vì người vợ hiện tại của đương kim Hoàng đế Alexandra Fedorovna cũng là người Đức, đến từ thành phố Hessen. Hay như mẹ của Hoàng đế, có nghĩa là vợ của Hoàng đế quá cố Alexander Đệ Tam, hiện nay là Thái hậu Maria Fedorovna có gốc Đan Mạch, như vậy thực chất cũng là người Đức. Còn Ekaterina Đệ Nhị vĩ đại thì hoàn toàn là người thuần Đức. Những kẻ truyền đạo Do Thái dốt nát đó chẳng biết gì về lịch sử, những thứ đã diễn ra trong vòng hai nghìn năm trở lại đây, đến một khái niệm cũng không có. Và nếu họ mơ hồ điều gì đó và nghe được gì đó về Ekaterina Đệ Nhị thì đó là khuôn mặt thánh thiện của bà ấy được vẽ trên tờ 100 rúp. Nhưng ngay cả bản thân họ chẳng bao giờ được nhìn thấy tờ tiền đó, họ sống từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng những đồng cắt rẻ tiền, những kẻ súc vật, đần độn, ngu si! Người Đức không hề thua kém người Do Thái, mà ngược lại họ còn tài giỏi hơn nữa.

Khaim có một người trung đoàn trưởng là một nam tước thanh cao và hào hiệp Tanhegauzen, người gốc Đức, một người anh hùng, một kiếm sĩ. Nói tóm lại, mẹ của Jacob là người Đức và chỉ nói những điều có lợi cho con mình. Còn việc bà ấy theo giáo phái Lu-te hay Ca-vin thì vẫn tốt hơn là không biết bà ta theo giáo phái nào cả. Thánh thần của ai tốt hơn: Thánh Lu-te đã giúp đỡ chính khách Đức Bismarck đánh bại quân Pháp còn Thánh của người Do Thái chẳng ai sợ cả ngoại trừ những kẻ Do Thái cả. Nói chung thì những cuộc bàn tán về việc mẹ của Jacob đang nhanh chóng ngăn cản đám cưới, bà ta là một quý bà thông minh, có học thức, cư xử nhã nhặn và những ai cười nhạo điều đó thì Khaim Yagudin sẽ lại điên tiết lên, bởi vì danh dự của một sĩ quan bắt buộc ông ta phải bênh vực quý bà, mặc cho bà ta có là người Đức, người theo giáo phái Lu-te hay Ca-vin, người có tiếng tăm lừng lẫy gốc Basel đi chăng nữa.

Vậy là những cuộc bàn tán về mẹ của Jacob đã xong, những chuyện về bà ấy đã được một cách triệt để và dứt khoát. Nhưng mà...

Nhưng mà...Lúc này Khaim Yagudin nhấc cây gậy của hắn lên... Nhưng hoàn toàn lại là một vấn đề khác: Bố của Jacob là ai? Ông ta là người như thế nào? Ông ta là người Do Thái ư? Vậy cơ sở nào để bạn khẳng định điều đó? Có phải là ông ta sinh ra ở đây, ông ta là dân địa phương? Các ông tận mắt chứng kiến cảnh ông ta sinh ra chứ? Các ông đi học tiểu học cùng ông ấy chứ? Ai thừa nhận ông ta? Ai viết bài vào tập cho ông ta? Hãy chỉ cho tôi bà đỡ đẻ ông ta đi, chỉ cho tôi liền ngay tức khắc đi! Ac, ông ta sinh ra ở ngôi làng Ivanov và chuyển đến đây cùng với mẹ. Tốt thôi! Nhưng ai là bố của ông ta, ai đã thấy bố của ông ta chưa? Tôi đang hỏi các ông bằng tiếng Nga đấy, mẹ kiếp! Ac, các ông cũng chỉ thấy mỗi mẹ của ông ta... Câu chuyện không xoay quanh mẹ của ông ta, tôi cũng đã thấy mẹ của ông ta rồi, bà ta cũng mất rồi, ở đây cần nói thêm nữa là bà ta là mẹ vợ của tôi, hãy để họ yên nghỉ. Nhưng mà có lẽ là tôi biết rõ về mẹ vợ của mình hơn cái tên ngu ngốc nào đó... Tôi đang nói đến ai vậy? Các ông muốn tôi nói đến ai nữa? Mặc dù có thể là nói đến các ông! Thôi đi! Mẹ kiếp! Đóng cánh cửa ngu ngốc đó lại đi! Đó, tôi có thể kể cho cái ông nghe đủ thứ chuyện thú vị về người mẹ vợ quá cố của tôi. Nhưng tôi phải nói lại một lần nữa là không liên quan gì đến mẹ vợ tôi, hay mẹ của cái tên giáo sư đó, quỷ tha ma bắt ông ta đi, cái này liên quan đến bố của ông ta, bố vợ của tôi. Ai trong các ông đã nhìn thấy bố của tên giáo sư đó? Tôi đây này, chưa bao giờ nhìn thấy cả, mặc dù ông ấy là bố vợ của tôi và tôi là con rể của ông ta. Vậy thì sao? Khi tôi cưới con gái của ông ấy có lẽ ông ấy đã không còn sống nữa chăng? À, thêm một người thông thái nữa xuất hiện, ông có thích điều đó không? Hãy nghe này, các ông đều là những người thông minh: vợ tôi, tôi nghĩ là bà ấy đương nhiên đã nhìn thấy bố mình, rồi ông ấy mất khi bà ấy vẫn còn là một thiếu nữ, và bà ấy kể với tôi một điều kì lạ gì đó về người bố quá cố này: ông ấy không phải là một người thợ đóng giày,ông ấy là một người thông mình nhất, có học thức nhất, và không phải một kẻ truyền đạo Do Thái. Ông ấy là một quý tộc, một triết gia. Các ông đã nghe đến nhà triết học Spinoza lần nào chưa? Triết gia Spinoza Ivanovcki. Vợ tôi đã nhìn thấy toàn bộ tài năng đó tận mắt và nghe tận tai. Không lẽ các ông lại không hiểu? Tôi phải gõ vào cái đầu ngu ngốc của các ông bao nhiêu lần thì các ông mới chịu hiểu đây hả? Đó, còn việc giáo sư Ivanovski đã nhìn thấy bố mình thì chẳng có ai có thể chứng minh được cả! Không đời nào! Điều đó chính tôi, Khaim Yagudin đang nói cho các ông biết đấy, quỷ tha ma bắt các ông! Bởi vì giáo sư sinh ra, khi ông cụ Ivanovski đã về chầu Trời, giáo sư sinh ra lúc mẹ của ông ta đã sinh ra bà vợ tôi rồi, lúc đó bà ấy đã góa chồng ba năm rồi. Vị giáo sư này chính là con hoang! Đó, đó chính là ông ta! Và bố ông ta không phải là Ivanovski, mà là một nhà thầu đường sắt, một người đã cung cấp vật liệu cho việc xây dựng các công trình đường sắt Libavo-Romenski, là một thương gia và là tín đồ cựu giáo. Khi ông giáo sư ra đời, nhà thầu đã bịt miệng những người liên quan và người ta đã ghi tên giáo sư theo tên của Ivanovski quá cố, còn nhà thầu nọ đó gửi bà góa đó đến đây, đến công trường xây dựng đường sắt Libavo-Romenski, cùng với hai đứa con gái là con ruột của Ivanovski, và đứa bé sơ sinh giáo sư Ivanovski. Bây giờ thì các ông đã hiểu âm mưu này rồi chứ? Hay tôi phải nhai nó rồi nhét vô họng các ông hả?

Cácnhà thầu, mặc dù là tín đồ cựu giáo và một kẻ lừa đảo giống như tất cả các nhà thầu đường sắt khác, nhưng trong trường hợp này hóa ra là một người đàn ông đàng hoàng. Ông ta cung cấp tiền cho góa phụ để nuôi dưỡng đứa con trai của mình, đó chính là lý do tại sao giáo sư tốt nghiệptốt nghiệp trung học Nezhinski. Các ông gọi tôi là người Do Thái vì đã tốt nghiệptrường trung học Nezhinski ư? Nhưng với số tiền của nhà thầu đó, giáo sư có thểtốt nghiệp cả Học viện Thần học, chỉ có trường võ bị (trường ở nước Nga trước cách mạng) không thể hoàn thành được vì trong quân đội việc hối lộ có thể bị khép tội xử bắn trước quân ngũ cùng với tướcđoạt toàn bộ quyền lợi và tài sản. Và nhờ ơn của người cha nhà thầu, giáo sư đầu tiên đã học xong trung học rồi sau đó tốt nghiệp đại học ởThụy Sỹ. Nếu không phải như vậy thì các ông hãy giải thích đi! Không chứ gì?Không phải giải thích cho tôi, tôi không cần các ông phải giải thích, tôi tự biếtmà. Các ông hãy giải thích cho mọi người kìa, rằng tại sao giáo sư sinh ra sau người chị của mình tới 9 tuổi? Tại sao người đàn bà góa đó lại chuyển từ ngôi làng Ivanov đó đến đây, trong khi ở nơi này bà ta không có lấy một mảnh đất cắm dùi, không họ hàng, thậm chí không một người quen biết. Giải thích xem con trai của một bà góa lấy đâu ra tiền để học hết trung học,rồi tốt nghiệp đại học ở Thụy Sỹ? Chỉ có thể là nhờ vào nhà thầu đó mà thôi! Mặc dù số phận của con trai ông ta đã cho chúng ta thấy ông ta là một người biếtchu đáo, nhưng những thứ khác đã tố cáo ông ta là một tên vô lại. Ông ta mà gặp phải tôi, thì nhất định đấm vỡ mặt ông ta, để không còn một tên tín đồ cựu ước nào nhận ra ông ta nữa. Để làm gì á? Các ông không tự đoán được sao? Ông ta cần phải chăm sóc cho con trai của mình, đồng thời phải hiểu rằng đó là một "gia đình", rằng không nên nâng niu một mình giáo sư như nâng trứng và bao bọc như bọc vàng mà lại để chị em của mình rách rưới, khổ sở, không nên để một mình giáo sư ăn bánh mình trắng với dầu, còn các chị em gái thì chỉ được ăn một củ khoai tây. Bởi lẽ ông ta là con trai của một người góa phụ, người chẳng bao giờ chi xu nào cho những người con gái của mình, tất cả đều chi cho giáo sư, tất cả đều dành cho giáo sư; chị em của ông ta lớn lên mà không hề được giáo dục, trở thành những cô dâu nghèo, và tôi Khaim Yadudin đây đã lấy một trong số đó làm vợ từ sự cao thượng của mình để khôi phục lại công lý bị đã bị chà đạp đó. Còn vấn đề về của hồi môn thì sao? Đối với Khaim Yagudin tôi, tiền bạc chỉ là phù du! Đối với trung sĩ trong quân đội Nga tiền cũng chỉ là phù du! Các sĩ quan, hạ sĩ của quân đội Nga có thể để lại thẻ, không chỉ là của hồi môn của vợ mình, và tất cả các bất động sản gia đình của mình và vì tiền đối sĩ quan quân đội chỉ là phù du! Nói chung, mục đích ông Khaim Yagudin đây không phải là tiền, mà là con người, ông tìm thấy mình trong chính gương mặt của người vợ quá cố ấy, người mà ông vô cùng kính trọng, cầu Chúa phù hộ cho tất cả các bà vợ! Ông ấy đã đưa bà ra khỏi ngôi nhà, nơi mà bà ấy chỉ toàn bị hành hạ, nơi mà chỉ mỗi giáo sư mới được tôn sùng: cái gì cũng giáo sư, tất cả đều vì giáo sư! Nhưng thật ra ông ta chỉ là đứa con ngoài giá thú của một nhà thầu là tín đồ cựu ước, và bây giờ lại xuất hiện Jacob, chồng chưa cưới của Rahil Rahlenko – con trai của tên con hoang đó. Nếu trong chúng có chảy dòng máu của người Do Thái, thì chắc chỉ có hai mươi phần trăm thôi, còn đâu là máu của người Đức và người Nga...

Nhân tiện nói thêm, chẳng có gì là đặc biệt khi Khaim Yagudin nhìn vào việc đó như những người có học thức, nhưng ông ta phản đối, rằng những kẻ súc vật trong thành phố xây dựng cho mình cái mác của một kẻ đạo đức giả, trong khi bản thân vẫn sống với chính bản chất của mình, còn đối với những người Đức di dân họ nắm bắt bằng cả hai tay, bới vì họ là những thiếu nữ mạnh mẽ, họ đam mê những công việc như vậy và ai cũng biết điều đó. Và giáo sư không có lỗi gì cả trong việc mẹ của ông ấy ngủ với tay nhà thầu đường sắt, Jacob lại càng không có lỗi trong việc này. Nhưng sẽ phải hỏi vị linh mục nào và những già làng nào đây nếu họ theo phong tục của người Do Thái và kết hôn với một người có mẹ là thuần Đức, bố mang một nửa dòng máu của người Nga, tóm lại là người đó chỉ có hai mươi lăm phần trăm là gốc Do Thái?

Bạn hiểu chứ, cái giả thuyết đó chỉ có thể là Khaim Yagudin đã đưa ra. Một người nào đó hãy đem cái giả thuyết đó kể cho một người khác đi, có thể người ta sẽ tin đó. Tại sao lại không tin vào cái sự thật phi thường này được, bạn có thể thêm thắt để cho câu chuyện về cuộc hôn nhân của Jacob và Rahil thêm phần hấp dẫn mà? Nếu như mẹ của Jacob đột nhiên lại là người Đức, còn anh ta là một tính đồ của giáo phái Lu-te, thì tại sao không được nói rằng ông nội của anh ta là một nhà thầu đường sắt giàu có và là một tín đồ cựu ước? Trường hợp này, một ai đó hãy tuyên bố rằng bố của Jacob là một người Kabardin hay người Chechen đi, có thể người ta cũng tin luôn không chừng, như vậy thì câu chuyện sẽ hết sức li kỳ. Một số người già trong thành phố nói thêm rằng ông già Ivanovski đến từ làng Ivanov đích thực là một nhà khoa học, còn khi làm chồng, nhà khoa học đó lúc nào cũng cắm mặt vào sách, vậy còn vợ ông ấy phải nhìn vào đâu nếu muốn chồng chú ý đến mình. Vợ ông ấy làm đủ mọi cách để chồng chú ý đến mình. Mà bà mẹ của ông giáo sư ấy, khi còn ở ngôi làng Ivanov thì khổ sở gây chú ý với ông chồng là thế, đến thì trở thành góa rồi thì được gọi là "bà góa vui vẻ", bà ta đeo quanh cổ một sợi dây chuyền vàng lớn với một hộp đựng ảnh đeo dây chuyền. Nhưng thứ gì bên trong cái hộp ấy thì chẳng ai biết được, bà ấy chẳng bao giờ mở nó ra cả, cũng có thể đó là chân dung của tay nhà thầu cũng nên!... Rất nhiều người vẫn còn nhớ chuyện đã xảy ra khi xây dựng tuyến đường sắt Libavo- Romenski và Kiev-Voronezh, chúng giao nhau ở Bahmach... Người ta tụ tập đông như kiến! Vừa có những người đàn ông bình thường, vừa có những kỹ thuật viên, vừa có những những người kỹ sư, vừa có những nhà thầu, vừa có những người thương gia, có cả những người giao hàng, cả những người đại lý viên, cả những người thu ngân nữa, tất cả đều cầm tiền trên tay, giễu cợt phụ nữ, nhật nhẹt, dạo chơi, các quán rượu mọc lên khắp nơi, họ ghé về nhà rồi lại vào quán rượu. Nói chung ở đâu có cung thì sẽ có cầu...

Nhưng tất cả những thứ đó chỉ là một mặt mà thôi...

Mặt khác, ai cũng biết Khaim Yagudin là một kẻ ba hoa, khoác lác, có khả năng bịa ra bất cứ chuyện gì. Và ai cũng biết là ông ta đang giận giáo sư Ivanovski vì không chịu dùng nước hoa của ông ta. Mọi người đều thừa biết ông ta ganh tỵ với ông già Pahlenko- bố của Rahil, tại sao ông ta lại ganh tỵ, bạn sẽ được biết thôi. Và con người Khaim Yagudin như thế nào thì tất cả mọi người ai cũng biết, người đàn ông thực thụ sẽ không cho phép bản thân mình nói về mẹ vợ và người em trai của vợ mình bằng những lời lẽ như vậy. Và ai cũng biết rằng Khaim lấy vợ không vì của hồi môn, nhưng ông ta có được căn nhà thay cho món của hồi môn đó. Căn nhà mà tôi đã kể với các bạn đó, ở đó có vườn cây ăn trái đã nuôi sống cả gia đình khi vợ ông ta còn sống. Sau đó thì Khaim bán đi vườn cây ăn trái này, vì ông ta là một hạ sĩ quan của quân đội Nga, ông ta không thể buôn bán trái cây ở những chỗ tầm thường như vậy được! Có những điều phi lý trong câu chuyện của Khaim và có những cụ già nằng nặc khẳng định rằng giáo sư không phải là người nào đó như là con trai của ông Ivanovski người làng Ivanov, người mà không chỉ là một nhà khoa học mà còn là một người làm được rất nhiều nghề như người chế tác phôi gỗ, cung cấp gỗ cho nhà máy tẩm tà vẹt, việc này có liên quan đến việc xây dựng đường bộ, ông ta thật sự có chuyển đến đây, chẳng bao lâu sau đó thì qua đởi, nhưng lúc ông ta đến đây thì đã có đứa bé giáo sư đó rồi, như vậy thì cái người tín đồ cựu ước chỉ là tin đồn thôi. Còn ông lão Ivanovski là một người khá giả có thể cho con trai mình đi học, ông ta có tiền của mình nên chẳng cần phải dùng tiền của tên nhà thầu tín đồ cựu ước kia làm gì cả.

Còn việc về Spinoza thì những người già trong thành phố nói rằng thật ra cũng có chuyện gì đó có liên quan đến Spinoza. Không ai để cho cho Barukh Spinoza rút phép thông công từ thánh đường Do Thái về tư tưởng tự do, còn ông già Ivanovski là một người học cao hiểu rộng đã dựa vào lý do đó để gửi đi thư kháng nghị. Mà gửi đi đâu mới được? Đương nhiên là gửi đến Vilno... Nơi mà Spinoza sống cách đây hai năm trước thời của ông cụ Ivanovski, giờ không phải là Vilno nữa mà là Amsterdam, chẳng ai thèm quan tâm sâu vào chi tiết làm gì cả. Bức điện tín chỉ là bức điện tín mà thôi... Nhưng không lẽ nó là có thể chứng mình rằng giáo sư Ivanovski là con hoang?

Nói tóm lại, họ đưa ra bất cứ những bằng chứng chống lại giả thuyết của Khaim Yagudin và tất cả mọi người đều biết rằng Khaim Yagudin là người thế nào và tất cả đều đứng về phía Rahil và Jacob.

Nhưng vẫn có những người hay dèm pha đố kỵ đem những chuyện Khaim để ngồi lê đôi mách, bịa ra những lời vu khống và tố cáo và lan truyền nó đến tận Chernigov, thậm chí còn đến cả Petersburg, đến tai thượng viện về đám cưới bất hợp pháp của tín đồ phái Lu-te Jacob Ivanovski với cô gái người Do Thái Rahil Rahlenko.

Tuy nhiên, Thái hậu đã thận trọng xem xét tình hình, trong khi những tên mách lẻo này tự soạn thảo những lời vu khống này, đệ trình lên trên và bàn bạc về chúng, gửi yêu sách rồi tự hồi đáp, những lời hồi đáp đó lại là những yêu sách mới. Trong khi những thứ đó rối tinh cả lên, thì thời gian vẫn cứ trôi đi nhanh chóng, chẳng mấy chốc Chiến Tranh Thế giới thứ nhất đã bắt đầu, sau đó là cách mạng, và khi đối mặt với những sự kiện vĩ đại này, chẳng ai còn muốn quan tâm đến việc người ta có xử Jacov Ivanovski hay không. Cái lịch sử vĩ đại kia đã lấn át cái lịch sử bé nhỏ ấy. Mặc cho đó là những mảng lịch sử nhỏ bé, hàng triệu mảnh ghép lịch sử bé nhỏ ấy tạo nên lịch sử nhân loại.