*Warning: wall of text*

À, trước khi viết gì thêm thì mình chỉ muốn nói là mình không phải giáo viên dạy tiếng Anh nha các bạn. Hiện tại mình là BA, đáng ra nay mình nên ngồi làm tài liệu, nhưng mình lại đi thơ thẩn vào Youtube, mở chiếc hit mới nhất của chú Đen nghe và thấy trong phần phụ đề có cả tiếng Anh nên tò mò mở lên xem.

Và kiểu mình bị bất ngờ ấy.

Mình không hay nghe nhạc (ít nhất là cho đến trước mấy tháng làm vừa ở nhà vừa rồi), lại càng ít nghe rap, lại càng càng ít khi để ý đến phiên bản ở ngôn ngữ khác của một bài hát, nhưng nay xem phụ đề tiếng Anh của "Mang tiền về cho mẹ" mình... ưng quá. Liền muốn lưu lại vào đây để học:

V: Mang tiền về cho mẹ, mang tiền về cho mẹ
E: Bring Mom money, bring Mom money
>> Cái làm mình thích ngay từ câu đầu tiên là việc chữ "Mom" được viết hoa. Nó cho mình cảm giác từ "Mom" ở đây "refer to a specific person" (chỉ một người cụ thể), có thể là mẹ chú Đen, có thể là mẹ mình, cũng có thể là mẹ của mỗi người đang nghe nhạc, nói chung là gần gũi (và chuẩn mực). 

V: Mang tiền về cho mẹ, đừng mang ưu phiền về cho mẹ!
E: Bring Mom money, don't bring Mom worries

V: Nếu không có mẹ, con cũng chỉ là đồ bỏ mà thôi
E: But for Mom, I would have amounted to nothing
>> Chỗ này dùng "but for" xịn xò hơn "without" lắm luôn này.

V: Sẽ không có nề có nếp, dù đặt mình lên cái chõ đồ xôi
E: A sticky rice steamer couldn't have instilled discipline
>> Với những câu chơi chữ khó dịch thế này thì mình thấy đây là cách dịch ổn nhất rồi, có chăng là sẽ hơi khó hiểu với những bạn ngoại quốc hoặc không ngoại quốc không tưởng tượng ra "cái chõ đồ xôi" nó trông như thế nào thôi...

V: Cái máy tính mà con thu âm mấy bài đầu, mẹ đổi bằng nhiều ngày đổ mồ hôi (ướt nhòe) E: For the PC I recorded my early verses on, Mom traded days of toil and sweat (dripping) >> Chỗ này dùng "toil" thôi là đã đủ nghĩa lắm rồi, lại có cả "sweat" nghe cho vần với "relax" ở dưới nữa nên tròn nghĩa ghê nè.

V: Giờ con đã đi làm và con kiếm tiền về, mẹ chỉ cần ngồi đó mà xơi (nước chè) E: Now that my work is raking it in, Mom could just sit back and relax (tea sipping)>> Cụm từ "rake it in" không chỉ mang nghĩ là "kiếm tiền về" đâu nha, mà còn là "kiếm rất nhiều tiền về" (make a lot of money) đó.

V: Ôi những ngày xám ngoét, gió liêu xiêu dáng mẹ gầy so
E: Oh days that were dreary and the wind was blustery, Mom's frail figure
>> Chỗ này mình thấy "blustery" mang nghĩa còn mạnh hơn "liêu xiêu" luôn, kiểu nghe nó giông bão hơn luôn ấy.

V: Có khi mẹ ngất giữa đường vì cả ngày chẳng có gì no

E: in the middle of the road - at times collapsed from daylong hunger

>> Câu trên bảo "cả ngày không no" thì câu dưới "cả ngày đói", tròn.

V: Mẹ không dám ăn, không dám mặc, không dám tiêu cũng chỉ vì lo (lo cho con)
E: Mom skimped on food, pinched pennies owing to constant worries
>> Cụm "skimp on" chuẩn nghĩa tằn tiện luôn, à và "pinch pennies" cũng là một cụm từ hay về chi tiêu dè sẻn đó nha.

V: Giờ con đeo túi tòte đi mua cho mẹ cái túi Đì O
E: Now I'm carrying my tote bag, going to buy Mom Dior (to hold groceries)
>> Đoạn này thì mình thấy bản tiếng Việt không có "to hold groceries", có lẽ tác giả thêm vào để rhyme (vần) với "worries" ở câu trên (?)

V: Tiếng nói đầu tiên là do ai dạy? (chính là mẹ) E: Who taught me my very first words? (it was Mom)V: Nét chữ đầu tiên là tay ai cầm? (chính là mẹ) E: Who guided my hand through my first writing? (it was Mom)V: Sai lầm đầu tiên là nhờ ai sửa? (chính là mẹ) E: Who corrected my first mistake? (it was Mom)V: Vấp ngã đầu đời là được ai nâng? (luôn là mẹ) E: Who lifted me back up when life first knocked me down? (always Mom)>> Đoạn này thì ba câu đầu không có nhiều thứ để nói (ngoài việc mình cũng hay dùng "very first" hay "very last" để nhận mạnh sự đầu tiên hay cuối cùng lắm), còn câu cuối thì bản tiếng Anh dài hơn tiếng Việt khá nhiều do sử dụng đến hai cụm động từ - "lift someone (back) up": cụm này same same cụm "raise (someone) up" trong bài "You Raise Me Up" á - "knock (someone) down": nhớ là "knock down" chứ không phải "knock up" nha các bạn, nhầm cái này nguy hiểm lámm.

V: Bài hát hay nhất trần đời là lời mẹ ru giữa trưa nắng hè E: The bestest of songs is Mom's midsummer afternoon lullabyV: Những ngày dài nhất trần đời là mẹ đi chợ xa chưa thấy về E: The longest are days when Mom travels far to the market till lateV: Thức ăn ngon nhất trần đời là cơm bếp củi mẹ nấu xoong gang E: The most scrumptious food is Mom's rice, in the cast iron pot on an open fire>> Đoạn này mình thấy sát nghĩa và không có gì để bàn nhiều, có chăng là từ "scrumptious" có "đắt" hơn "delicious" chút nè.

V: Bước ra đời là ông này bà nọ, trở về nhà là một đứa con ngoan. E: Might be some big shot in life, still a dutiful son inside>> Câu này vế đầu dùng "big shot" cho "ông này bà nọ" là chuẩn bài, thậm chí mình nghĩ còn rõ ý hơn về độ "powerful", nhưng vế sau ý nghĩa của hai bản có lệch đi nhẹ vì (mình nghĩ) "dutiful" còn mạnh hơn "ngoan" và "inside" đâu đó cũng không đơn giản là "trở về nhà".

V: Những đứa trẻ rồi sẽ đi xa nhà E: All children will someday leave homeV: Sẽ có rất nhiều hành trình qua trong đời E: To embark on life voyages of their own>> Đoạn này câu trên cũng không có gì để bàn nhiều, còn câu dưới thì khiến mình ưng vì từ "voyages", cảm giác nó... lênh đênh cuộc đời sao á.

V: Mặc dù đời có lúc chẳng được như mong đợi E: Though life isn't always what it seems>> "Tưởng dzậy mà không phải dzậy", đơn giản mà tròn nghĩa.

V: Rời xa mái nhà đừng hòng còn ai nuông chiều E: Out of the nest, chances of getting pampered are slim>> Câu này thì mình thấy bản gốc tiếng Việt bị... hay ấy, cái cụm "đừng hòng" khó mà lột tả được lắm, dịch giả dịch vậy là vần và gần nghĩa lắm rồi.

V: Những đứa trẻ sẽ phải đi xa nhà E: All children will someday leave home>> Câu này thì tưởng như lặp, nhưng thực ra ở bản tiếng Việt có khác với câu trên ở chỗ "PHẢI đi xa nhà", mà bản tiếng Anh lại lặp hoàn toàn, nên... mình thích bản tiếng Việt hơn (nó mang một nghĩa khác ấyy).

V: Sẽ phải nếm rất nhiều mặn, ngọt, cay, chua, đắng E: To taste life's flavors - bitter, sour, salty, spicy, sweet - on their own>> Câu này thì bản tiếng Anh lại có thêm "on their own" nè, mà mình nghĩ là không sao, không làm xô lệch ý mà lại vần. 

V: "Mẹ chỉ muốn chúng mày phải tự lo cho mình"E: "Mom just wants you kids to take good care of yourselves"V: "Về đây mà gầy là mẹ cho ăn đòn." E: "But Mom will whoop your ass if you come home skin and bones">> Ahhh, cái cụm "whoop your ass" nghe nó mới dễ thương và thân thương làm sao, "skin and bones" thì quá rõ nghĩa "gầy trơ xương" rồi. 

[cắt một đoạn mang tiền về cho mẹ]

V: Con đã kiếm được tiền từ hình ảnh, kiếm được tiền từ âm thanh E: I can now make money from my look and my soundV: Tất cả đều do cha sinh mẹ đẻ, dù không phải thế phiệt hay trâm anh E: That's all my parents, no silver spoon - I've done withoutV: Người hâm mộ đợi con từ Đồng Khởi E: Lines of my waiting fans, from Dong Khoi streetV: Xếp hàng dài đến hết đường Ký Con E: All the way to the end of Ky ConV: Xin chữ ký con E: For my autographV: Con rất quý họ, và cũng hy vọng là họ đều quý con E: I hold them dear to my heart and also hope the feeling is mutual>> Đoạn này, cũng như bao đoạn khác, cũng sát nghĩa lắm không cần bàn nhiều. Có cụm "no silver spoon" được lấy từ "born with a silver spoon in (someone's) mouth" tương đương với cụm "ngậm thìa vàng" trong tiếng Việt thì chắc ai cũng biết rồi nè. Khúc "đường Ký Con" và "chữ ký con" là chơi chữ dựa trên sự trùng khớp với danh từ riêng nên mình nghĩ dịch vậy là đẹp rồi, nếu trong văn bản thì dịch giả còn có thể note thêm đây là một dạng đồng âm khác nghĩa, chứ làm phụ đề rap chắc... không cần. À mà nhớ là chữ ký của người nổi tiếng là mình dùng "autograph" chứ không dùng "signature" nheee.

V: Tiền của con không có cần phải rửa E: My money needs not be launderedV: Nó cũng chỉ ám mùi mồ hôi E: Just sweat, a good honest scentV: Mẹ yên tâm con là công dân tốt E: Rest assured, Mom, I'm a model citizenV: Đóng thuế đều và chỉ có đủ mà thôi E: Taxes paid on time and in full even>> Yep, - rửa tiền là "money laundering" chứ không phải "money washing" nha (lâu lắm mới nghe từ này, ngày xưa mình dùng nhiều lắm :>),- "a good honest scent" là khai triển thêm cho rõ nghĩa mà hay phết nè, - "model" còn hơn cả "tốt" luôn, - và vì tốt như vậy nên Đen đóng thuế "ON time" chứ không phải "IN time" nhe. 

V: Nhạc con phiêu ở nhiều phương diện E: My music flies in many aspectsV: Tiền con kiếm là tiền lương thiện E: Law-abiding is me and the money I makeV: Đem sức lực ra làm phương tiện E: Channel energy into a meansV: Sống phải đẹp như là hoa hậu E: Of virtuous living like a beauty queenV: Dù không cần thiết được tặng vương miện E: Though without getting her own crown>> "Law-abiding", "channel something into something", "virtuous" (chú ý phát âm) đều là những từ và cụm từ hay nhee.

V: Con trai giống mẹ nên là con hiền khô E: I take after you, Mom - your son's as gentle as a lambV: Lao vào đời không làm mẹ thêm phiền lo E: Plunge into life with Mom's words in mindV: Bỏ qua dè bỉu, không cho cơm no E: Cast mockery aside, people that didn't bat an eyeV: Mang về cho mẹ toàn tiền thơm tiền tho E: Bring Mom money, crisp and dirt-free>> ở đây, - dùng "as gentle as a lamb" cho "hiền khô" hợp lí- cái từ "plunge" thì hình như do mình hay gặp ở trong một số văn cảnh nhạy cảm hơn thì phải, nhưng vẫn hợp lí- ngoài "cast something aside" ra thì có thể dùng "cast something away" hoặc "cast something off" nha, nhưng dùng "aside" là đẹp nhất vì nó vần á- thực ra mình vẫn chưa luận được "không cho cơm lo" với "not bat an eye" (không ngạc nhiên khi những thứ đáng ngạc nhiên xảy ra) nó match ở đâu- and, yep, không phải lúc nào "free" cũng là "miễn phí".

V: Mẹ là mẹ của con, con là của mọi người E: Mom is my mom only. I belong to everybodyV: Lên sân khấu làm mọi người vui, về nhà làm cho mẹ cười E: Get on stage to make people's day. Go home and put smiles on Mom's faceV: Vì thời gian nó thật là tàn khốc nên con thấy mình càng ngày càng non gan E: Cos time is too cruel, I feel myself becoming less braveV: Bao nhiêu tiền mua lại được một ngày mà con còn ngồi vừa lọt cái xoong gang? E: How much would it cost for a day - when I could still fit into a cast iron pan?V: Muốn được nghe tiếng mẹ mắng mỗi ngày để con thấy mình còn chưa được khôn ngoan E: Taking in my daily dose of Mom's scolding to realize I'm still far from wiseV: Con trai mẹ chỉ là người phục vụ nhưng muốn đời đối xử với mẹ như một bà hoàng. E: Mom's son is only a "servant" but wants life to treat you, like a queen, just right>> "make someone's day", "put smiles on someone's face" vần ghê luôn, còn "dose of scolding" thì nghe ngầu thật sự, còn lại thì cũng tròn nghĩa và vần đẹp rồi. 

V: Mấy đứa chúng mày liệu mà ăn cho nhiều E: You kids had better eat a lotV: Đừng ham chơi và chọn bạn mà chơi cho đúng E: Don't wander off - hang out with the right crowdV: Nếu có gì gọi điện ngay cho mẹ E: If something happens, call Mom immediatelyV: Chạy xe ra đường đừng rồ ga bốc đầu E: On the road don't rev up the engine nor pop a wheelieV: Ra bên ngoài học điều hay mang về E: Go out into the world and come back with useful lessonsV: Đừng mang mất dạy, mày về đây tao đánh E: Or Mom will whoop your ass if you learn something indecentV: Tiền đã khó kiếm rồi, tập xài cho tiết kiệm E: Money's not easy to come by, try to be frugalV: Đừng hút thuốc nhiều, mày lại như ba màyE: Cut back on cigarettes, don't just copy your Dad>> Đoạn này kiểu cũng hay và được dịch hay đến nỗi không có nhiều để nói ấy. Có chăng thì:- "wander off" mình thấy nó nhẹ nhàng hơn "ham chơi". - rồi, kiểu, với số lượng cụm từ được sử dụng trong bản tiếng Anh thì mình còn nghĩ dịch giả sẽ dùng "right off the bat" chứ không đơn giản là "immediately" cơ, nhưng dùng thế thì mới vần với "wheelie" (nghe cute nhở) ở dưới.- còn riêng về đoạn có đại từ nhân xưng "mày" với "tao" thì bản tiếng Anh không đủ độ "shợ" như bản tiếng Việt rồi. - "Easy to come by" và "frugal" một lần nữa lại là những từ và cụm từ theo mình là hay và đắt. Song, riêng đoạn "mày đừng như ba mày" thì mình thấy bản tiếng Việt bị... đỉnh ấy. Ngay từ lần đầu nghe mình đã bị ấn tượng bởi câu này. Nó mang chút trách móc, chút lo lắng, cùng chút gì đó... buồn buồn sao á. Bởi ta không biết "như ba mày" là như thế nào nên thật khó mà hành văn. Liệu có phải "ba mày" gặp vấn đề về sức khỏe nào đó do hút thuốc? Chẳng biết nữa, nhưng cá nhân mình thấy mọi thứ không đơn giản chỉ là "don't just copy your Dad". 

V: Con biết thời gian lạnh lùng và tàn khốcE: I know time is heartless and brutalV: Nó ám người ta từ da tới làn tóc E: Aging skin and hair - that everyone must encounterV: Không có ngoại lệ, cũng không có miễn trừ E: No exception, nor exemptionV: Là người quan sát không bao giờ có điểm mù E: A keen observer with no blind spotsV: Mẹ bán lưng cho trời, bán mặt cho đất E: Mom breaking her back in the scorching heatV: Mẹ dạy đôi chân đừng dao động như con lắc E: Mom teaching me not to waver and stay groundedV: Nếu có nhiều tiền, con sản xuất son môi E: If I had the money, I'd launch a lipstick lineV: Màu cho các mẹ con đặt tên là "son sắt" E: I'd call the lip color for all moms SteadfastV: Giờ không phải doanh nhân, con vẫn có kế toán E: Not a businessman but not without an accountantV: Để tiền của con không có đứa nào thó mất E: To safeguard my money from leaks and suckersV: Vì tay mẹ đã có, có quá nhiều vết chai E: Mom's hands are toughened by too many calluses V: Nên con đưa tiền để mẹ cầm cho nó chắc E: So I entrust my money to Mom's tight gripV: Chim thì có tổ, là con người thì chắc chắn phải có tông E: Birds of the air have nests, sons of men have ancestorsV: Muốn bay vào trời cao rộng, con nào không cần có lông? E: Wanting to spread the wings and soar high, which kind of bird needs no feather?V: Mang tiền về cho mẹ hiền, để mẹ may thêm đôi cánh E: Bring Mom money for Mom to sew my wingsV: Mang buồn về cho mẹ phiền, sẽ gặp ngay thiên lôi đánh.E: Bring Mom worries and the wrath of the God of Thunder is awaiting>> Mình chợt nhận ra bài viết này chẳng có chút nào để "học tiếng Anh" luôn ấy, toàn lời khen của mình dành cho bản gốc và bản dịch tiếng Anh của hit này với cả phân tích rồi thì nêu ra cảm nhận cá nhân thôi. Nhưng mà thôi không sao, như đã nói từ đầu thì mình không phải người dạy tiếng Anh. Đoạn này (tuy nhiều chỗ không còn được vần như đoạn trên và đoạn dưới) cũng xịn nè, mình đọc xong chỉ biết gật gù thán phục thôi. À và nếu bạn không biết thì "birds of the air have nests" là một trích dẫn trong The Bible (Kinh Thánh) đó nhe. Uy tín. Nhưng mà chẳng hiểu sao nghe "God of Thunder" mình chỉ nghĩ đến... Thor thôi =))

V: Nhạc Rap đến từ Đông Nam Á (Việt Nam) E: Rap music from Southeast Asia (Vietnam)V: Mang lời mẹ bật cho bảy lục địa nghe (tiếng Việt) E: Play Mom's words to all 7 continents (Vietnamese)V: Vâng lời mẹ, không gian trá E: Obey Mom, no lies and deceitsV: Xuất khẩu âm nhạc mang tiền vềE: Export music and reap profits>> Thôi đoạn này cũng hay không nói gì nữa nhớ, bài cũng dài rồi :"> 

V: Đưa tiền cho mẹ, mẹ là tiền "vệ" E: Bring Mom money, Mom my money custodianV: Đừng làm điều xấu, sẽ thành tiền "lệ"E: Don't do evil deeds cos they set bad precedents V: Lao động hăng say, hơn cả tiền "đề" E: The gambling devil works hard but I work harder V: Cầm về tiền tốt, đừng có cầm về tiền "tệ"E: Bring home clean money, not corrupt currency>> Đoạn này mình thấy được rất nhiều người phân tích này. Theo mình đây cũng là đoạn chơi chữ đỉnh nhất của Đen trong bài, và đi cùng với sự xuất sắc đó là độ khó khi chuyển ngữ. Ở đây dịch giả nhìn chung là đã làm hết sức rồi, và mình thấy kết quả cũng tròn phết đấy chứ.

V: Cũng may đã từng lênh đênh, để con biết yếu thì đừng ra gió
E: Good thing I'd meandered, to know my own limits
V: Cũng may là fan của Đen, họ chưa bao giờ từng la ó
E: Good thing Den's fans are not ones to heckle
V: Cũng may là tìm thấy đường, trong bao la muôn trùng xa đó
E: Good thing I've found my path in endless possibilities
V: Cũng may là ba mẹ nghèo để cho con biết tiền làm ra khó.
E: Good thing I was born into poverty to know money doesn't grow on trees
>> Đoạn này thì hình như là được nhiều người thích nè (chắc là tại nó... đời), và mình cũng thích luôn, cả bản tiếng Việt và tiếng Anh. Mình thích từ "meandered" (các bạn chú ý phát âm của từ này he), thích cụm "endless possibilities", và thấy "money doesn't grow on trees" nó còn hoa lá cành hơn cả bản gốc luôn.

[cắt một đoạn mang tiền về cho mẹ] 

V: Mang tiền về cho mẹ. Ba cần thì xin mẹ. E: Bring Mom money. If Dad needs some, ask Mom.>> Đoạn này thì có gì để nói sao?

Kết: Nhìn chung thì với một bản hit đậm chất thơ cả về mặt ngôn từ và ý nghĩa như thế này thì thực sự người dịch đã làm quá tốt rồi. Là mình mình cũng không làm được vậy.