A: Mở Bài
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu cho thế hệ thơ trẻ những năm chống Mỹ. Thơ ông giàu chất suy tư, cảm xúc dồn nén, thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân. Đất nước, nhân dân, cách mạng luôn là nguồn cảm hứng phong phú của thơ ông.
"Đất Nước" là một đoạn trích thuộc chương V trong bản trường ca "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971 tại chiến trường Bình Trị Thiên.
Bằng giọng thơ sôi nổi thiết tha, hình ảnh thơ sinh động và gợi cảm... đoạn thơ sau đây trong " Đất Nước" có thể xem như là những định nghĩa về đất nước thật sự mới mẻ và độc đáo của nhà thơ:
( TRÍCH THƠ)
B: Thân Bài.
Nếu 9 câu thơ đầu của đoạn thơ là sự trả lời của nhà thơ cho câu hỏi : Đất Nước có từ bao giờ? Thì 16 câu thơ này nhà thơ tiếp tục bày tỏ sự cảm nhận của mình về đất nước để trả lời cho câu hỏi: Đất Nước là gì? Câu hỏi đã được nhà thơ trả lời bằng cách nêu ra những định nghĩa về đất nước ở hai phương diện: không gian địa lý và thời gian lịch sử.
Trước hết, về không gian địa lý đất nước là nơi sinh sống của mỗi người:
" Đất là nơi anh đến trường ,
Nước là nơi em tắm".
Không những vậy đất nước còn là nơi tình yêu lứa đôi nảy nở say đắm, thiết tha. Đó là "nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm". Đất nước còn là núi sông, rừng bể, là "hòn núi bạc", là "nước biển khơi". Và còn nữa, đất nước còn là không gian sinh tồn của cộng đồng qua nhiều thế hệ với "những ai đã khuất... những ai bây giờ..."
Cùng với những cảm nhận về đất nước ở phương diện không gian địa lý nhà thơ còn cảm nhận đất nước ở phương diện thời gian lịch sử.
" Đất là nơi Chim về
Nước là nơi Rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bóc trứng"
Đất nước có chiều sâu lịch sử gắn liền với huyền thoại Lạc Long Quân và Âu Cơ, với truyền thuyết Hùng Vương. Với lời thơ nhẹ nhàng nhưng lại có ý nghĩa thức tỉnh sâu sắc; nhà thơ nhắc nhở mỗi người không chỉ nhớ công lao dựng nước của cha ông mà còn phải biết giữ gìn bảo vệ đất nước trước giặc ngoại xâm xâm lược.
Đoạn thơ với cấu trúc ngôn ngữ :" Đất là.... Nước là... Đất Nước là....", nhà thơ đã định nghĩa bằng cách tư duy "chiết tự" để giải thích, cách nghĩa hai tiếng Đất Nước thiêng liêng bằng tinh thần luận lý chính xác. Nếu tách ra làm những thành tố ngôn ngữ độc lập thì Đất và Nước chỉ có ý nghĩa là không gian sinh tồn về mặt vật chất của con người cá thể. Nhưng nếu hợp thành một danh từ thì "Đất Nước" lại có ý nghĩa tinh thần thiêng liêng, chỉ không gian sinh sống của một cộng đồng người như anh em một nhà.
C: Kết Bài
Bằng cách sử dụng sáng tạo các yếu tố ca dao, truyền thuyết dân gian nhà thơ đã lý giải một cách sinh động cụ thể cho câu hỏi: Đất Nước là gì? Từ đó hình ảnh đất nước hiện lên qua đoạn thơ vừa gần gũi cụ thể, vừa thiêng liêng- khái quát trên cả bề rộng không gian địa mênh mông và thời gian lịch sử của dân tộc.