Naga-iwan kaw nagapangasa?” ang masami nga atun mabatian sa mga singgurang kon maghambal kita nahanungud sa kamatayun ukon magmuno kang mga bagay nga angut sa kamatayun. Halimbawa abi kon ang sangka mal-am maghambal nga mapahimo run tana kang anang pantyon ukon magpatahi kang anang panglubung nga bayo, ukon nagapamilinbilin, ginasabat lagi kang nagapamati ukon kang katapo kang anang pamilya, “Ay, nagaiwan timo, nagapangasa? Ay, patawarun, iparayu!”

Ginakabig natun ang pangasa nga sangka pagtagna nga ginapabutyag sa iba kang kaugalingun nga kamatayun. Piro sa mga urihing-tubo, dya nangin ordinaryo run lamang nga bururat-un, ilabi run gid kon daw karadlawan ukon wara nagakasanto ukon rayu sa tigi ang mga ginangasal kang anang kasugidanun, ukon kang tawo nga ginatumud kang nagasugidanun. Pangasa!

Walo pa lamang ka tuig ang idad ni Didoy kag sa ikarwa pa lamang nga halintang sa elementarya. Maaram, parangamigo kag bukun ti parangaway, masinadyahun nga bata kag tama ka buda si Didoy. Mauti kag matandus sa anang mga orubrahun, matinahudon sa mga magurang kag mabinuligun sa mga mal-am.

May libayun si Didoy, ang anum pa lang ka tuig nga si Onyok. Nagmasakit si Onyok kang pulmonya kag wara masapar kang gindara tana sa doktor. Napatay si Onyok sa lamharun nga idad.

Ang mga paryinti kag mga iningud nagasaraku ka panglimpyo kang balay hay maabot ang patay. Sa salas kang andang balay nga kawayan kag nipa nga may pito ka halintang nga hagdan, may ginbutang nga kurtina nga puti kag may ginbutang pa nga langit-langit nga himo man sa puti nga kapay. Ginpunihan dya kang maduagun nga mga bulak-bulak nga himo sa papil di hapon sa palibot kag mga intuk nga ribon nga ginapamugtak-pugtak sa bilog nga kortina.

Ginbutang ang lungon sa tunga kang napunihan nga kurtina. Ginbul-an dya kang takup agud makita kang mga nagadaraw (hay wara pa kato mauso ang lungon nga may salaming sa ibabaw). Ang mga bayi nagalupiga sa salug nga kawayan nga nagapanangkol kag nagahimo kang mga bulak nga papil nga itabid sa kugong kang niyog kag itubluk sa inutod nga tinub-an kang saging kag ipalibot sa lungon.

Sa idalum, sa puno kang istar-apul, marapit sa tuong kang bumba nga pitsil, nagaturumpok ang mga bata kaimaw ni Didoy. Nagapamati sanda sa sugidnun nga “Marcelino Pan y Vino” nga ginatugruan kabuhi kang mauti kag manami nga pagsaysay kang madre, nga nagahulat kang oras sa pagpangadi. Nagadungango gid ang mga bata nga daw nagapamati kang drama sa radyo ukon nagalantaw kang sine.

Kang matapos ang istorya nagsaka ang madre agud magpangadi, imaw sa pamilya kag mga nagadaraw, para sa minatay. Nagtawas man si Didoy kag nagbuylog sa pagpangadi. Samtang nagapangadi, ang panurukan ni Didoy nagalibot sa dingding nga may kurtina kag mga puni. Nagakunyag gid tana sa pagturuk ka dya nga makita sa pagkarikaya kang anang uyahun. Pagkatapos kang pangadi, nagparapit tana sa mga pamatan-un nga nagatiripon kag magsugpon man sa andang sugidanun.

“Nami gali kon mapatay gi? Masadya, duro ang tawo, raku ang nagaduaw kag nami ang mga puni kang balay, tapos may punsyon pa adlaw-adlaw. Sadya man siguro bay kon ako man mapatay,” ang inosinti nga hambal ni Didoy.

Wara gid ti nagsablag ukon nagsaway sa anang mga ginpanghambal.

Matapos ang lubung ni Onyok, mga anum ka bulan ang nakalampas, nag-uli si Didoy halin sa iskwilahan nga nagaparamuti kag taas ang hilanat. Gindara tana sa doktor kag naman-an nga may impiksyon tana sa dugo kag malala run ang anang sitwasyon.

Sa andang balay nakaplastar run ang mga kurtina nga napunihan. Ginplastar ang lungon sa tunga kag ginpalibutan kang mga bulak nga papil nga sari-sari ang mga duag. Ginhukas ang takup kag makita ang maarikaya nga uyahun ni Didoy nga daw nalipay gid sa anang ginahayaan.

Araguy, kon ako takun pakitaan kang mga kalag kag mga idalmunun ngan daw, mataritit gid takun ka dalagan nga dasig pa sa sumpit ka kwitis ay!” kuon ni Senyang nga nagasugidanun kay Susana.

Si Susana nagayuhum-yuhum lang sa mga ginakuon kang anang amiga tuhoy sa anang mga kinaadman nga makakita kang mga kalag, ispiritu kag mga idalmunum.

Kang mga apat pa lang ka tuig ang idad ni Susana, napanilagan run ni Masay nga anang nanay nga may ginasugidanun ang anang bata nga indi makita, kag may mga ngaran nga ginasambit ang bata. Napinsaran na nga basi ginsurong ang anang bata kang mga kama-kama ukon kang mga tamawo. Marapit pa abi ang andang balay sa bahul nga puno kang durar-og, ang puno nga daw higanti nga labnog nga ang anang mga gamot daragkul kag maralapad, nga daw kanami lang hukmungan kag magparamig-ramig kon tag-irinit, piro ang anang dahon kaangay kang dahon kang dapdap, ugaring mas malambo tana ang ana kadya lunhay nga mga dahon kag nagamuriskil gid kon mamunga. Daw nagalagsanay sanda kang niyog sa kalantyugon. Kaangay kang mga lunok kag bita, ginapatihan man dya nga baralayan kang mga tamawo tungud kang kahagbong kang anang sirong kag kang mga tuburan kang tubig nga ginapaaslug kadya. Nahangawa si Masay nga basi hagadun kang mga idalmunun si Susana kag indi run makabalik.

“Ave Maria Purissima, sin peccado consivida! Jesus, Maria kag Josef! Abaw iparayu ang akun bata sa mga kalautan kag sa mga maligno!” ang pangadi ni Masay.

Dali-dali na nga bulakwit kang anang bata kag dar-un sa kusina. Nagpuksi kang sangka pungis nga luy-a sa banggirahan kag bul-un ang turubuk sa anang obit nga ana man ginsibit sa luy-a kag gintabid sa bayo ni Senyang, agud kuno maparayu ang kon ano man nga mga ispiritu sa binit-binit.

Nagbahul si Susana nga naanad nga may makita nga kon ano nga mga ispiritu sa bisan diin kag bisan san-o nga tion, nga daw pariho lang nga nagsugata tana kang mga buhi. Nagdihon dya kang anang panimuut nga wara run nagakahadluk sa anang mga makita. Ana natun-an sa mga sugidanun kang mga mal-am nga tana sangka sirangan. Ang pagkasirangan, sangka pinasahi nga bugay sa sangka tawo, nga ana makita kag mabatian ang mga tinuga nga indi makita kag mabatian kang normal nga panurukan kag pamatin-an kang tawo.

Kang nagpabilin tana sa iskwilahan nga ana ginaobrahan bilang maistra, agud magsapar ka dikorar kang anang kwarto, sa pagpriparar kang pagduaw kang mga supirbisor sa sunod nga simana, may nabatyagan tana nga nagaparapit. Dumdum na nga kaimaw na lang nga maistra nga nagbalik hay basi may nalipatan. Nagaamat run kato kadulum hay mga pasado alas singko run sa hapon. Nagdapya ang maramig nga hangin nga pamatyagan na nagaparanindug ang anang mga bulbol. Pagbalikid na nga midyo pasipraw sa kilid, ana nakita ang sangka bayi nga daw mga singkwintahun ang idad. Daw kilala na man piro indi tana sigurado. Piro naman-an na nga dya tana sangka ispiritu, hay ang anang pamanaw daw wara nagatikang kondi daw nagasakay sa huyup kang hangin kag daw nagahayaw ang anang mga kahig sa salug. Ang anang bayo daw unipormi kang mga maistra kang tana nagaiskwila pa sa ilimintarya – puti nga blusa nga ginasangaan kang lunhay nga sayal nga pariho ka siri sa lagirang nga dahon kang saging, kag nagakipot sa batiis ayon, nga nabordahan sa atubang kang bulak nga may lima ka sipad, sangka bukol nga nagatabid sa sanga kag ginatimbangan kang sampanid nga dahon; kag nagasuksok kang libon nga sapatos nga panit nga duag itum, kag antyuhos nga itum ang balayan nga nagapatarawis ang magtimbang nga kilid nga ginapugtakan kang daw mga brilyanti nga malabinlud kaintuk.

“Buligi ako,” ang malulo nga hambal kang bayi nga daw nagahalin sa idalum kang lupa.

“Sin-o ikaw, kag ano ang akun mabulig kanimo?” ang pamangkot ni Senyang.

“Ako si Miss Matilda Galvez, ang imo kauna maistra sa Science and Health,” ang sabat kang bayi.

Napatay kang hinali si Miss Galvez kang gin-ataki tana sa tagipusuon, kag nasapwan lamang nga nagahuray-an nga wara run ti hurangus sa salug kang laboratoryo. Sa hayskul run kato si Susana. Ang hulut nga ginatudloan ni Susana nagatambi lang sa laboratoryo nga kinamatyan kato ni Miss Galvez, nga kadya salug lamang ang nabilin hay ginrumpag kato kang mabaskug nga bagyo pira katuig run ang nag-agi.

“Sa malawig nga mga tinuig nagaantos ang akun kalag sa purgatoryo tungud kang akun mga sala nga wara pa mapatawad antis ako mapatay. Gintugutan ako kang Makaako nga magpakita kanimo agud makapangayo kang imo bulig nga mapadali ang paglimpyo kang akun kalag agud makapalangit lagi ako,” ang hambal kang kalag. Maukud nga maistra si Miss Galvez, mapinalanggaun sa anang mga iskwila, mabinalak-un sa anang mga iningud kag reliyosa.

“May purgatoryo gid man haw?” ang pamangkot ni Susana.

“Huud! Matuod ang purgatory,” sabat kang kalag. “ Matuod dya, pariho ka tuod kang langit kag kang impyirno. Gintuga kang Makaako ang purgatoryo agud magpahayag kang anang wara ti katapusan nga gugma, kaluoy kag pagpatawad. Bisan ang kamatayun indi makatugro kang dulunan sa anang kaluoy. Rugyan ginalimpyuhan ang kalag agud mangin takus dya sa pagsulud sa langit. Ang bisan ano nga atun hinimuan ginadara natun bisan diin kita maagto. Ang mga ginahimo natun nga mga kadu, bisan ano ka iki ukon ka kidit, indi mahimo nga dar-un sa langit. Amo ra nga ang kalag kang tawo ginalimpyuhan gid sa purgatoryo agud mangin puraw nga takus kang langit. Ang purgatoryo kabahin run kang langit. Ang tanan nga rugyan sa purgatoryo sigurado nga mapalangit run gid, ugaring, nagaantos kag nagaugayung ang kalag hay buhay nana makita ang himaya kang Dios tungud kang kinahanglanun nga tion sa paglimpyo. Kon ginapanghiwara ang purgatoryo, ginapanghiwara man ang wara ti kahurubsan nga gugma, kaluoy kag pagpatawad kang Dios.”

Mahugud nga namati si Susana.

“Nadumduman mo, may dyanitor kauna rugya sa iskwilahan nga si Silong?” pamangkot kang kalag kay Susana, nga nagtango-tango man, timaan nga ana nadumduman.

“Ginpahalin to kang supirbisor,” ang padayon kang kalag, “tungud nga ginbutang-butangan tana kang sangka maistra kang sala nga wara nana mahimo. Nawad-an tana kang pangabuhian kag nagutuman ang anang pamilya, kag wara tana ti nabaton nga binipisyo sa haros baynti anyos na nga panirbihan sa gobyerno.”

“Ikaw ang maistra ngato?” ang pamangkot ni Susana.

“Bukun!” ang sabat kang kalag.

“Ay, ti ano tana imo labut kato nga rugyan ikaw timo nagaantos sa purgatoryo?” pasunod ni Susana.

“Nakamaan ako, nga wara ti sala si Silong, ugaring wara ako magpasilabut hay nahadluk ako nga maumid. Dumdum ko nga kon magpabungul-bungul lang ako kag magpabulag-bulag, mangin tayuyon kag malinung ang akun pagpangabuhi. Ang akun sala amo nga wara ako manindugan sa kon ano ang kamatuoran. Ginpasulabi ko ang magbutig paagi sa paghipus, imbis nga dampigan ko ang ginadaug-daug,” sabat kang kalag.

“Hesus nga matam-is! Daw ano pa gid bay kabahul ang sarabtun kang nagbutang-butang kag kang nagpanaksihun kang butig? Sa nadumduman ko, ikawalo dya sa napulo ka sugo kang Dios, ‘Indi ikaw magbutang-butang sa imo isigkatawo, kag indi kaw magbutig,’” hambal ni Susana.

“Huud!” hangdu kang kalag, “ang isara kang mga nagpanaksi, sobra gid ang pag-antos na sa purgatoryo kag ang iba buhi pa piro ginatublag kang andang konsyinsya, piro nagapabat-ol kang andang mga tagipusoon, kag tungud kang bugal, hay nahadluk sanda magbaton kang andang sala. Ang bisan ano nga utang nga wara mabaydan sa dyang kalibutan, baydan gid kang malawid nga tinuig kang pag-antos sa purgatoryo.”

“Indi bala ang Dyos matarung, andut nga malawid gid ang pag-antos kang nakasala?” pamangkot ni Susana.

“Ang Dyos matuod nga matarung, kag ang anang katarungan ginabasi na sa anang bugana nga gugma kag kaluoy. Ang kada sala kang tawo, takus kang silot sa impyirno. Piro tungud kang katarungan kang Dyos, luyag na nga malimpyuhan ang kalag kang tawo, pariho nga ang bulawan ginapapuraw sa kalayo kang orno.”

“Ti, kon amo ra, paano ako makabulig kanimo, hay dyan run timo sa pihak nga kabuhi?”ang pasintud ni Susana.

Nagsabat ang kalag, “Bisan rugya run tamun sa pihak nga kabuhi, may angut gihapon kami kaninyo nga nagakabuhi pa sa kalibutan, pariho man kang angut kanatun kang balaan nga mga kalag sa langit. Kaangay nga kamo nga mga buhi nagpangayo kang pangamuyo kang isara kag isara, kami man nagapangayo kang inyo pangamuyo, kag sarang man kamo magpangayo kanamun nga mga nagaantos sa purgatoryo, kang amun pagpangamuyo, kag amo man sa mga madinarag-un sa langit. Ang inyo mga pagsakripisyo, buhat kang gugma kag kaluoy, pagpangamuyo kag paghalad kang Santos nga Misa, makapadali kang amun kahilwayan sa dyang tam-an nga pag-antos.”

“Ang sa impyirno tana bay, pwidi pa ra sanda pangadian ukon pangayoan kang pangamuyo?” padayon nga pamangkot ni Susana.

“Indi run,” sabat kang kalag, “hay ang sa impyirno wara run ti kaluwasan pa, kag nakondinar run sanda sa wara ti katapusan nga pag-antos sa wara nagakapalong nga kalayo kag wara nagakapatay nga mga ulod, hay anda ginpili ang magtalikod sa Dyos. Gusto nanda mapatay agud matapos ang andang pag-antos, piro indi sanda mapatay.”

“Ay, amo gali ra? Ti, ano ang akun dapat himuon agud mahilway ikaw sa imo mga sala?” kuon ni Susana.

Nagsabat ang kalag, “Ang sakripisyo ni Kristo gid lang ang makaluwas kanakun. Ang Santos nga Misa amo gid ang pinakasakripisyo nga ana ginahalad para sa kaluwasan. Amo dya ang pinakamataas nga pagpangamuyo, hay tana mismo ang nagahalad ka dyang sakripisyo kang gugma. Kon mahimo, magpa-Misa ikaw para sa akun kalag sa masunod nga napulo ka adlaw, kag kon matuman dya magapakita liwat ako, agud sa pagpamatuod kang akon ginasugid kanimo.”

Dayon nag-alimunaw ang kalag sa panurukan ni Susana.

Nagtublag gid dya sa baratyagun kag paminsarun ni Susana nga wara tana makaturog sa pagpaminsar sa bilog nga gabii. Tungud ka dya, aga-aga pa, bisan nagaduyug-duyug pa hay kulang sa tinurugan, nag-agto tana sa simbahan kag magpamisa sa para sa kaluwasan kang kalag ni Miss Galvez. Ginhimo na dya sa sulud kang napulo ka adlaw suno sa ginapangabay kanana kang kalag.

Sa adlaw-adlaw nga nagaagto tana sa sa simbahan kag sa iskwilahan, duro ang anang maagyan kag masugata nga mga tawo nga masinulub-ub ang mga hitsura kag ang mga mata daw nagapakitluoy, piro wara ti mga tinaga nga ginabungat. Naman-an kag nahangpan na nga dya sanda mga kalag nga nagaantos kag nagapangayo kang anang bulig.

“Raad ang tanan sirangan man agud nga anda man makita agud mabuligan ang dyang makaruluoy nga mga kalag,” ang muno ni Susan sa anang kaugalingun.

Sa iskwilahan, nakalabay si Mrs. Barquez sa kwarto-klasihan ni Susan. Si Mrs. Barquez maistra man kauna ni Susan sa ilimintary kag manugritiro run. Balo run dya tana kag wara ti bata. Kauna kang bataun pa dya marikaya ang anang uyahun, may mayad ti panimuut, piro kadya nga may idad run tam-an ka buringut, kag daw pirmi lang problimado. Nasiplatan tana ni Susan nga nagtamyaw man dayon sa singurang nga maistra. Naghapit si Mrs. Barquez kag nagsugidanun tanda hasta nga nalambutan kang istorya ang nahanungud sa makaruluoy nga nadangatan ni Silong kag kang anang pamilya.

“Araguy patawarun lamang ako,” kuon ni Mrs. Barquez. “Kada makita ko ang sitwasyon ni Silong kag kang anang mga bata nga wara ka tapos ka andang pagtuon, ginatublag gid takun.”

“Wanhaw ria?” pamangkot ni Susan.

Nagsabat si Mrs. Barquez nga midyo hani-hani, “Abaw patawarun lang ako, isara bay ako sa mga nagpanaksi kontra kanana nga nadutlan gid tana sa kaso. Indi raad takun hay man-an ko nga bukun ti tuod, ugaring hay ginpirit gid ako ni Mam Cortes nga amun supirbisor kag nahadluk ako hay basi kon likdayan na ako, baskug nga daan sa gobirnador. Ti adlaw-adlaw daw ginasakitan takun kon makita ko sanda kag ang andang makaruluoy nga sitwasyon sa kabuhi. Kadya nga mal-am run ako kag manogritiro, daw ginaputos ako pirmi kang huya nga ginlipatan ko ang akun dignidad bilang tawo kag bilang manunudlo nga ginatangra kang mga tawo sa komunidad, tungud kang akun pagpanaksihun sa kabutigan imbis nga manindugan ako sa kamatuoran kag katarungan. Indi ako kamaan ko ano ang pagkay-ad ka dya sa wara pa ako magbiya kang kalibutan nga dya.”

“Mam,” kuon ni Susan, “mamayad siguro kon makaagto ikaw kay Fr. Francis, kag ikompisar mo dya kanana agud mapatawad ang imo mga sala, kag tumanun mo ang tanan nga ginalaygay na nga himuon mo.”

Lunis pagkasunod nga simana, nasumalang ni Susan si Mrs. Barquez, nagbalik ang anang kapagsik kag kag pagkanaya-naya sa anang pungyahun. Ginsugidan na si Susan nga nakatigayon gid man tana nga nakakompisar ka Byirnis kay Fr. Francis, kag ana gid nga ginpasalamatan si Susan sa ana nga gintugda.

Matapos ang napulo ka adlaw nga pamisa sa kalag ni Miss Galvez, nagasaku si Susan kang anang lesson plan nga nahapunan tana sa anang kwarto-klasihan kag nabayaan run kang iba nga mga manunudlo. Gulpi lang may nabayagan tana nga dapya kang hangin nga may dara nga kahamot kang bulak nga daw kadya na pa lang nadapgan. Dayon gintawag ang anang igtalupangud kang masilaw nga kasanag, kag ana nakita ang babayi nga nagayuhum kanana, si Miss Matilda Galvez.

Ang masilaw nga kalag naghambal kay Susan, “Natapos run ang panahon kang paglimpyo kanakun sa akun mga sala. Nagpakita ako kanimo agud magpasalamat sa imo bahul nga bulig kanakun kag sa pagtuman kang akun ginsaad nga pagpamatuod kang akun ginpanugid kanimo. May purgatoryo kag ang mga buhi makabulig gid sa pagpadali kang pagpalangit kang mga kalag nga nagaantos. Kadya nga may lawas run ako nga mahimayaun, makapadayon ako sa pag-ampo sa Makaako para kanimo kag sa iba pa nga nagakinahanglan. Bukun dya ang katapusan natun nga pagkitaay hay mabalik ako kag magdara kang dugang nga mayad nga balita.” Nagabanaag ang yuhum ni Matilda nga nagpaalam kay Susan.

Matapos ang sambulan, nabatian ni Susan ang bagting kang lingganay sa simbahan, agoniyas para sa tagumatayun. Pag-abot sa iskwilahan nabalitaan nga napatay si Mrs. Barquez. Kang magdaraw ang mga manunudlo sa haya ni Mrs. Barquez, natalupangdan nanda nga may hayag nga yuhum nga makita sa uyahun kang napatay.

Kang malubung si Mrs. Barquez, nagpakita liwat ang kalag ni Miss Galvez kay Susan, kadya imaw na run si Mrs. Barquez. Parihas sanda nga nagasirak sa kasilaw kag nagayuhum nga nagapasalamat kay Susan.

Naghambal si Miss Galvez, “Tungud kang imo pagkasirangan imo kami nabuligan. Gamita man dya agud makabulig sa duro pa gid nga mga kalag, kag sa mga buhi nga maghinulsul kag magbag-o kang andang kabuhi samtang rugya pa sa kalibutan.”

Nagsabat si Mrs. Barquez, “Palihog sugidi man si Mam Cortes nahanungud ka dya, agud indi tana mahulog sa impyirno ukon mag-antos sa purgatoryo.”

Makaligad ang mga binulan, nakaagi si Susan sa balay ni Mrs. Barquez, nagapinsar tana, “Kanugon ang dya nga balay basi maggabok lamang dya kon wara ti mag-atipan. Kay sin-o na bala dya ginpapanubli bay?”

Dayon may nagtamyaw kanana, dumdum na may kalag ruman nga nagparapit kanana. Gali kang balikdun na, si Silong. Kag ana dya nga ginsugidanun.

“Diin kaw maagto Tyo Silong?” umpisa ni Susan.

“Rugya lang. Rugya run bay kami nagauli sa balay ni Mrs. Barquez.”

Nagkurinut ang dahi ni Susan hay indi na mahantup ang luyag hambalun ni Silong.

Nagpadayon si Silong sa paghambal, “Antis mapatay si Mrs. Barquez ginpahimuan na kang papilis sa anang abogado nga ang dyang loti kag balay, ibilin kanakun kag sa akun pamilya pati ang sampuna nga lupa nga parayan para sa amun pangabuhian.”

“Ti, kamusta run ang imong mga kabataan?” pamangkot ni Susan.

“Nagairiskwila run sanda nga apat sa hayskul agud nga makapadayon sanda sa kolihiyo,” hambal ni Silong.

“Ay, ti mayad gali hay makaiskwila run sanda. Ana pa ra ni Mrs. Barquez nga binilin?” pasintud ni Susan.

“Bukun!” sabat ni Silong, “Gin-agtunan kami rugya ni Mam Cortes. Nagpangayo tana kang patawad kag nagpatawaday kami. Dayon nagkuon tana nga patapuson ko mga bata sa hayskul hay tana run ang bahala sa andang pagkolihiyo. Kag bisan pa nga kon mapatay tana nga wara pa makatapos ang mga bata, ginpasiguro na ang papain kang pundo para gid sa andang pagtuon,” ang malipayun nga panugidun ni Silong.

Nagpanaw si Susan nga daw nagalutaw sa alipuup sa kalipay sa anang naman-an. Wara gid tana magpaabot nga magbag-o si Mam Cortes, hay kang pagsugidanun nanda daw kabudlay gid konbinsirun nga daw indi gid mabandug ang anang bugal. Nagpasalamat gid si Susan sa grasya nga ginbuhos kang Dyos kay Mam Cortes.

Nadumduman ni Susan ang magtipon kang grupo agud magdibosyon para sa mga kalag sa purgatoryo. Kag pirmi makakita tana kang mga masanag nga mga kalag nga nagaparapit kanana agud sa pagpasalamat.

Naghambal si Senyang, “Ti wara gid takun ginapakitaan haw?”

“Hay basi kon magkuyapad kaw ukon basi malipung sa kahadluk!” ang nagayuhum-yuhum nga sabat ni SusanMasadya nga nagaistoryahanay ang darwa ka mag-amiguhay nga sanday Ikat kag Tibor samtang nagasakay sa marka bao nga sarakyan paagto sa suba para mamunit. Sa andang pagbyahi, nakalabay sanda sa malapad nga taramnan.

“Pre, nakabakal kaw run kang bag-o mo nga balay?” siryoso nga pamangkot ni Ikat kay Tibor.

Natingala si Tibor sa pamangkot kang amigo. “Wara takun ti plano magbakal kang bag-o nga balay, Pre. Mal-am run ta, indi ko run ra mapuslan kon magbakal ako kag sara pa wara ko ti inogbakal,” sabat ni Tibor sa amigo.

“Kinanlan mo gid magbakal, Pre, samtang aga pa para makapili kaw. Nakabakal run gani takun,” pamirit nga hambal ni Ikat kay Turib. “Bakanti pa ang sa ingud kang balay nga ginbakal ko, amo run lang to bakla para ingud lang ta.”

Natingala gid si Tibor kag wara ka intyindi sa ginapanghambal kang amigo. “Ano ginawakal mo, Pre, man. Daw kanami man to kang balay mo andut nagbakal kaw pa gid haw?”

Nagyuhum lang si Ikat. “Ah, basta gusto ko magbakal mong. Gusto mo baklun ko ang balay nga ingud sa ginbakal ko para kanimo?”

Sa wara ti duro nga paminsar, nagsugot si Tibor sa ginhambal ni Ikat piro sa anang hunahuna, lahuglahug lang dya nga ginahambal kang amigo kag ana lang dya ginapasugtan. Nakaaabot man gid sanda sa suba kag nagparapamunit asta maghapon.

“Hay, kanami lang kang kabuhi bisan mal-am run ta, ge?” gulpi nga hambal ni Ikat samtang nagahulat sanda nga may madawi nga isda. “May oras man gihapon kita maglingaw-lingaw. Indi kataraka lantaw-lantawun ang palibot ilabi run gid ang dyang suba. Dumduman ko pa kauna kang wara pa ti kurinut ang mga itsura ta, wara kita gadiritso sa iskwilahan. Pirmi kita rugya gatambay kag ikian lang kita wara ka gradwit.”

Natingala gid si Tibor sa ginapangwakal ni Ikat. Sa buhay nanda nga pag-amiguhay, amo to ang pinakauna nga wara na maintyindiahan kang klaro ang ginapanghambal kang amigo.

“Tsk, tsk, nalingaw man ka pamati ang mga isda sa istorya mo, Pre, ba. Wara run sanda ti plano magpadawi, mamati run lang sanda kanimo,” palahug nga sabat ni Tibor sa amigo. “Ano natabo kanimo, Pre, man? Di kaw angayan magdrama. Wara sa itsura mo,” dugang ni Tibor kag dayon kadlaw sa amigo nga ginbaslan man kang kadlaw ni Ikat.

Nalingaw ang darwa sa pagpamunit bisan wara ti bitbit nga dawi sa andang pag-uli. Ginhatud ni Ikat si Tibor sa andang balay.

“Pre, bilin ko lang anay ang bunit ko kanimo,” kuon ni Ikat. “Hapitun ko lang sa sunod simana ta nga skidyul sa pamunit.”

“Sigi, Pre. Sa sunod di kaw magdrama para makadawi ta,” nagakadlaw nga hambal ni Tibor sa amigo.

Nagpadayon sa byahi si Ikat pauli sa anang balay. Bitbit ang bunit ni Ikat, nagsulud si Tibor sa anang balay nga may pagkatingala gihapon sa mga ginpanghambal kang amigo.

Pagkasunod nga adlaw, balik sa normal nga hirikutun si Tibor. Timpla ka kapi, pungko sa anang umba-umba nga bangko kag magbasa kang balita. Nagaisarahanun lang si Tibor sa anang balay. Masami ang nagapadura kang anang kamingaw amo ang maimaw na ang anang amigo nga si Ikat. Ana napinsaran nga bisitahun ang amigo para paman-an na kon ano ang plano sa masunod nga bulan hay rapit rud lang ang anang kaadlawan. Gusto na imbitarun si Ikat sa anang balay kag ang anang mga kabataan kag kaapuhan.

Nag-agto si Tibor sa balay kang amigo. Ang mga kabataan kag kaapuhan ni Ikat nakakilala gid kay Tibor. Ginakabig nanda si Tibor nga myimbro kang andang pamilya. Si Tibor ang andang pangarwa nga tatay kag lolo. Samtang marapit run si Tibor sa geyt kang balay ni Ikat, may nagsug-alaw kana nga sara sa mga bata ni Ikat. Nagdalagan dya parapit kay Tibor nga nagahibi.

“Wara run si Tatay, Tay Tibor,” hambal kang bata ni Ikat kay Tibor.

Daw tinampa nga wara kamaan ang nabatyagan ni Tibor. Wara gid tana mag-ikspiktar nga amo dya ang matabo sa amigo. Wara gid ka limug si Tibor piro nagailig ang luha sa anang mga mata. Ana amat-amat naintyindihan ang ginapangwakal kang amigo samtang rugto sanda sa suba kag nagsakit gid ang anang baratyagun hay wara man lang tana ti ginhimo para sa amigo.

Gindapit tana kang bata ni Ikat pasulud sa andang balay kag ginpapungko. Daw natagban ka ispiritu ang itsura ni Tibor kag makita kana nga indi na mabaton ang natabo sa amigo. Ang mga kabataan kag kaapuhan ni Ikat sarasara nga nagparapit sa andang ginakabig nga tatay kag lolo sa pagbisa kag pagharuk nga may kasubu. Wara sa balay ang bangkay ni Ikat hay gindiritso dya sa punirarya. Nagtinir si Tibor para hulatun ang pag-abot kang amigo. Samtang tana nagapungko, ang isara sa mga kabataan ni Ikat nagdawo kang sobri kay Tibor. Sulat ang nakasulod sa sobri. Ginbuksan dya ni Tibor kag ginbasa. Ang sulat nagakuon:

“Pre, sa pira ka adlaw basi indi run ako kaimaw kanimo mamunit ukon maglagaw man. Ikaw lang bahala sa bunit ko, ah, biribisita kaw man dya sa balay para may tatay kag lolo man gihapon ang mga bata kag apo ko. Pasinya lang kon nag-una ako kanimo piro man-an kaw maabot man imo oras amo gani ginbakal ko ang bakanti nga pantyon ingud sa akun. Amo run pa gid to ang bag-o ta nga balay kag amo dya ang rigalo ko sa nagahirapit mo nga kaadlawn. Indi kaw magdali sunod kanakun. Imawi anay ang pamilya ko. Salamat.”

 Ikat

Nagdugang ang turo kang luha ni Tibor sa sulat kang amigo. Sa anang tagipusuon, nagpromisa tana nga sundon ang bilin ni Ikat. Amo man rugto na naintyindihan ang parti sa pagbakal kang balay. Pantyon gali ang buut hambalun ni Ikat kag ginbaklan na gid man si Tibor ingud kana.

Pista-minatay kadya nga adlaw. Mga alas-kwatro sa hapon, nagsaka si Nina sa ikarwa nga panalgan kang andang balay kag bitbit ang darwa ka platito nga buta ka ibos kag kalamay-hati nga ana ikuyang para sa mga kalag. Pagsulud na sa kwarto gintungtong na sa lamisita ang darwa ka platito. Manaog liwan tana para magbuul ka sangka baso nga tubig. Hana run tana manaog kang nasiplatan na sa bintana nga may bayi nga nagapungko sa idalum ka tipolo sa tupad kang andang kusina. Nagatalikod dya kag sa daw may ginahulat. Basi mangalag, sa pinsar na.

Dali-dali tana nga nanaog kag mag-agto sa kusina. Ginsalud na ang baso sa gripo kang andang banga. Samtang nagahulat nga mabuta, ginlili na sa giha kang tadtad nga dingding ang bayi. Dyan gyapon nagapungko kag ginakuris-kuris ang layung nga sanga kang tipolo sa lupa. Ginbalikid na ang nagagabang nga baso kag ginsarado ang gripo. Gintakpan na ka platito ang baso kag gintungtong dya sa banggirahan. Naggwa tana sa kusina para agtunan ang bisita.

Nagbalikid dya kana. Si Nay Inyang gali, ang laon nga pakaisa ni tatay na. Ginparapitan na dya.

“Kaina kaw pa, Nay?” ang bugno na kay Nay Inyang.

“Bag-o pa lang man. Si nanay mo?” ang balos nga pamangkot kana.

“Nagdulhog sa ubus. Naghatud ka pamahaw ni Tatay. Sulud anay, Nay. Pamahaw anay ka ibos kag kalamay-hati,” ang agda na sa mal-am nga laon.

“Kar-on lang kon kaabot si nanay mo. Dya lang ako mahulat,” ang sabat ni Nay Inyang kag padayon nga nagakuris-kuris ka sanga nga layung sa lupa.

“Ay, ti, dya kaw run lang mahulat? Tuay run man gali si Nanay, nagapaagto.” Gintudo na ang nagapasamput nga nanay.

Nagsulud si Nina sa kusina para bul-un ang tubig sa banggirahan. Wara na pa dya mahatud sa ibabaw. Kang hana run tana magsaka, amo man ang pagsulud ni Manding Sayong nga nanay na.

“Nakapanguyang kaw, Ni?” ang pamangkot ni Manding Sayong samtang ginabukad ang dara nga alat.

“Huud, Nay, ihatud ko run lang dya ang tubig. Igo gid dya guro hay nakatunga run ang mga kalag,” ang lahug nga sabat ni Nina.

“Sin-o tana, Ni, sagi mo kaistorya sa idalum ka tipolo kaina? Nakita ta ikaw kaina nga nagakutib-kutib baba mo kag nagakumpas.”

“Ay! Dyan gali si Nay Inyang sa gwa. Kaina pa dyan kara hulat na kanimo,” ang sabat na.

“Ay, iwan-iwan timo, Ni, man? Buhay run tana napatay si Nanay mo Inyang!” ang sabat ni Manding Sayong nga wara misuk-misuk nga nagaturuk kay Nina.

“Ha?! Ka san-o pa?” Kinulbaan si Nina.

“Buhay run. Pagpanaw mo bala kato sa Manila haw. Pulo run ka tuig ang nagligad,” ang sabat ni Manding Sayong nga sa daw indi makapati sa ginsugid ni Nina.

Nagpangligbos ang bulbol ni Nina sa nabatian. Hinadlukan. Indi run dya maghatud ka tubig sa ibabaw. Gin-imawan dya ni Manding Sayong. Ginpatong ni Nina ang sangka baso nga tubig sa lamisita, sa tunga kang darwa ka platito. Dayon budu-budu ni Manding sayong kang ana pangagda sa mga patay.

Kaina pa ginamulalngan ni Lita ang pihak-balay nga diritso sa bintana kang anang kwarto nga nahamtang sa ikarwa nga panalgan. May pinasahi nga katahap tana nga nabatyagan. Ayhan namag-o tana sa palibot nga buhay na run wara mabisita. Bisan tuod rugya nagbahul si tatay na, tama ka manghod pa ang idad na kang kasra sanda mag-agto rugya imaw kang anang mga ginikanan agud ilubung si Lolo na Tiroy. Wara pa tana matawo kang magtaliwan si Lola na Ising. Gani tuman ka lus-aw ang mga mimorya nga natanum sa anang paminsarun parti sa lugar nga dya.

Bakanti nga loti kag tag-asan nga mga kahoy ang nagapatunga sa darwa ka balay. Bangud wara ti padir kag bukut tama ka rayu ang antad kang anang ginatindugan sa pihak-balay, sanaaw sa anang panuruk nga daan kag gabok run ang pihak-balay. Malaka ang mga pamalay rugya sa kasiringan kang tiya na gani malinung kag isot run ang mga tawo nga nagaralabay bisan taas pa ang sirak kang adlaw. Nagpasalamat tana nga nakaabot kang timprano, hay sa pamatyag na mabudlay ang magab-ihan sa dalanun rugya.

Matalikod run raad si Lita agud padayunon ang pagpamiud kang mga bayo nga ginhaw-as na sa anang malita para isaylo sa aparador, kang hinali may nasiplatan tana nga naghulag sa pihak-balay. May nagatindug nga laki rapit sa bintana kag nagaturuk kana. Nahangyus si Lita kag daw gindakup ka ramig nga hangin hay wara na dya ginapaabot.

“Lita, dali pamahaw anay dya,” tawag kang tiya na nga si Sinang halin sa kusina.

Nabugto ang pagturukay nanda kang tawo sa pihak-balay kang manawag ang tiya na. Sa liwat na nga pagliso, wara run ang tawo. Nanaog tana kag nagpungko sa lamisa nga ginakuyangan kang kombo nga saging kag irimnun nga himo sa duga kang suha.

“Kabay pa nga masahuan mo man rugya,” hambal kang tiya na samtang nagapamahaw. “Salamat sa pag-agto mo. Bahul dya nga bulig kanakun.”

“Wara ti kaso, Nay Sinang,” ang sabat ni Lita. “Nami rugya hay malinung.”

Kaina lang nag-abot si Lita agud imawan si Sinang, ang bugto ni tatay na nga bag-o lang naggwa sa hospital. Balo si Sinang kag wara ti imaw sa balay hay wara dya ti bata. Nangabay ang tatay ni Lita nga imawan anay ang anang tiya bisan pira lang ka simana asta nga maulian ang lawas kag makasarang run liwat sa paghimus sa sulud balay. Nagsugot man si Lita hay buhay na run gusto magbakasyon halin sa anang opisina sa Manila. Daw ginkapoy gid tana sa obra na sa bangko. Bisan sangka tuig pa lang tana naggradwar kag nag-umpisa obra, sa pamatyag na malawid run dya nga tinion. Halin kang ginkasal ang anang mga ginikanan, sa Manila run sanda nagaistar kag rugto run man tana nakatapos kang pag-iskwila.

“Lagaw-lagaw kaw rugto sa lagwirta agud makapahangin kaw,” kuon ni Sinang. “Timprano pa man. Imawa si Kambang. Nahidlaw man guro ang ayam nga dya magdayan-dayan.”

Tungud wara man ti sarakuan sa sulud balay, naggwa si Lita agud usisaun ang lagwirta. Ginsug-alaw tana kang malapad nga hardin nga hilmunun nga wara maatipan. Ang mga bulak nagkaralaya run hay wara nabunyagan umpisa nga magmasakit si Sinang kag magbuhay sa hospital. Sa rum-an, sugudan na ka panglimpyo ang hardin hay alang-alang run kadya nga adlaw, ang nagsulud sa pinsar na.

Nagsipot turukun ang raad wayang nga lagwirta tungud sa masiuk nga lugar sa uruunhan kang hardin. Gin-agaw kang nagairidas nga mga puno kang langka, tsiko, santol, duldol kag batwan ang kasanag kang adlaw gani mahagbong kag mabugnaw ang dapya kang hangin sa parti nga dya. Nalingaw si Lita turuk sa anang palibot samtang nagasunod kay Kambang, nga hinali nagdalagan nga may ginalagas. May nakita guro dya nga kuti, ang napinsaran ni Lita. Sa sobra ka panghulung-hulung, wara na madiparahan nga nagatapak run tana sa solar kang pihak-balay. Daw may kuryinti nga nagtubluk sa anang panit gani nagpundo tana kag magdali-dali balik.

Natingala si Lita kang matalupangdan nga wara nagasunod kana pauli si Kambang. Mga alas-kwatro pa lang sa hapon kag taas pa ang adlaw, piro tungud marabong ang mga kahoy sa palibot kang lugar, madulum kag malinung ang palibot kag ahaw sabtanay lang kang mga pispis ang mabatian.

“Kambang, dali, mauli run kita,” ang panawag na sa ayam nga tulad may ginakaruskos marapit sa puno kang duldol nga haros sakup run ka solar kang pihak-balay.

Bukut taghol ang ginbalus ni Kambang kondi pagngurub. Nakita ni Lita nga nagatamwa si Kambang sa atubang kang daan nga balay nga daw may ginaturuk. Ginparapitan na dya kag dayon ginhimas ang ulo kang ayam nga daw ginaulo-uluhan. Indi na mahangpan kon ano ang ginakaugtan kang ayam nga tulad alisto manaruso. Ginsugkay kang anang panuruk ang palibot hay basi may kuti ukon balabaw nga ginaaway ang ayam.

“Elsa?” ang tawag kang limug halin sa pihak-balay sa tuno nga nagapangilala.

Hinali nag-igut ang salug sa pihak-balay nga ginkahangyus kang ayam. Nagtaghol dya nga nagaisol parapit kay Lita. Nakabatyag kang kahagnup si Lita gani dalidali na nga ginbutung si Kambang parayu.

Kang nagayapon sanda, namuno ni Lita ang parti sa pihak-balay.

“Tinuig run nga wara ti nagaistar rugyan,” hambal ni Sinang. “Ambay nga wara nanda ria ginbaligya. Kanugon nagagabok lang.”

“May nakita ako kaina nga tawo sa bintana,” ang sugpon ni Lita.

“Basi nag-agto ang mga kabulig nga nagabantay kag nagalimpyo sa balay,” sabat ni Sinang. “Wara run dyan karia ti nagaistar.”

Nadura sa pamisarun ni Lita ang natabo sa lagwirta kang magsulud tana sa kwarto agud magpriparar sa pagturog. Ginpasiplatan na ang bintana nga nagaatubang sa lagwirta. Madulum ang palibot sa gwa kag huni kang mga sirum-sirum lang ang ana mabatian. Ginturuk na man ang pihak-balay, nga tulad ginkapayan run kang kadulum. Naghagnup pa gid dya turukun.

Antis magsaka sa katri, gintunton ni Lita ang kurtina. Ginapakamayad na nga ipabilin nga bukas ang bintana agud makasulud ang lab-as nga hangin. Ayhan dara sa kakapoy halin sa malawid nga pagbyahi, wara run mabukadan ni Lita ang libro nga ginaplano na raad basahun kang magdapat ang anang likod sa katri. Nakapirung tana kag madasig nga naduraan ka animo.

“Elsa ….” ang tawag kang limug nga nagkihad kang kalinung kang kagab-ihun.

“Ha? Nay Sinang? Dali lang,” ang wara sa kaugalingun nga sabat ni Lita.

Ginturuk na ang orasan sa kilid kang katri. Haros tungang-gabii run. Dalidali tana nga nagbangon nga daw natapungawan agud buksan ang tiya nga abi na nanawag kana.

Kang ginbuksan na ang gawang, wara tana ti nakita nga tawo. Ang nakita na si Kambang nga nagaingus kag nagdiritso sa sulud ka kwarto nga daw may ginalagas paagto sa bintana. Natingala si Lita. Sabad nga ayam dya, ang nagsulud sa pinsar na. Nagalangkag tana nga basi may balabaw dya nga ginalaas kag nakasulud sa kwarto na.

Magligad ang pira ka minuto nga lahay, nag-untat ang ayam nga nagaatubang sa bintana. Piro indi dya maghalin kang ginpagwa run ni Lita sa kwarto. Nagluko si Kambang rapit sa gawang nga daw nagabantay. Nagbalik batang si Lita agud padayunon ang pagturog.

Wara pa magrapuyot ang daramguhon ni Lita kang liwat nga nangurub. Hinali nga nag-arungal si Kambang nga may ginaturuk. Samtang nagabatang sa katri, nagbaliswa si Lita kag ginpangita ang ginapatungdan kang ayam. Gamayan lang magsiyagit si Lita sa anang nakita.

Madulum ang kwarto, piro may maniki nga sirak kang bulan sa gwa kang bintana. Sa likod kang tila nga kurtina, nakita na ang hurma kang tawo nga nagalutaw kag nagapatupung sa gwa kang bintana, piro indi kitaun ang uyahun.

Nagbungkaras si Lita sa kakulba hay abi na sudlun tana kang kawatan. Piro nadumduman na nga sa ikarwa nga panalgan ang anang kwarto. Dalidali na nga ginsindihan ang di-kuryinti nga lampara nga natungtong sa kilid kang anang katri. Nagsanag ang bilog nga kwarto.

Wara ti taho sa likod kang kurtina nga tulad padayon nga ginalupad-lupad kang maramig nga dapya kang hangin. Panurukan na lang to siguro bangud wara tana makamadmad ka husto sa pag-urangul kang ayam, ang sulud ka pinsar na. Nagbangon tana agud pagwaun ang ayam.

Nagtindug si Lita sa kilid kang katri agud isuksok ang smagul kang hinali napatay ang lampara. Gulpi man nga nag-uwang ang ayam nga makangiridlis pamatian. Nagparanindug ang buhok sa gising-gisingan ni Lita sa nabatian. Sa kahangyus wara tana makahulag dayon.

Makita na ang ginatindugan ni Kambang hay naiwagan dya kang sirak kang bulan nga nagalapos sa bintana. Kang una indi maman-an ni Lita kon diin nagaturuk si Kambang. Piro daw tinakluban tana kang amakan kang matalupangdan nga sa anang ginatindugan nagauwang ang ayam. May nabatyagan tana nga nagaginhawa sa kilid kang anang abaga. May tawo nga nagatindug sa kilid na! Naggutuk ang anang dughan kag indi tana makahulag sa kakulba. Hinali nagparanulum ang panurukan ni Lita. Piro antis maalimunaw sa kadulum, nakita na nga may nagbukas ka gawang kag nagsulud ang kasanag sa anang kwarto.

Kaagahun run kang makabugtaw si Lita. Sa tupad na si Sinang nga nagagansilyo kag nagyuhum kana kang makita nga nagmukra dya.

“Masaylo ikaw kar-on sa pihak nga kwarto nga nagaatubang sa karsada,” malulo nga hambal kang anang tiya. “Mabudlay kon diritso ang bintana mo sa pihak-balay.”

Ginsaysay ni Lita ang natabo ka sarang gabii kag ang makaharadluk na nga naagyan. Rugto naman-an ni Lita nga ang soltiro nga nagpanubli kang pihak-balay, buhay run napatay. Naghikog dya kang mapatay ang nobya na sa sakit nga lyukimya. Indi na dya mabaton gani nagpakamatay tana sa paglaum nga makaimaw ang kahigugma sa pihak nga kinabuhi.

“Sa pagkusubu nga istorya,” hambal kang tiya na. “May nagasugid nga nagpabilin ang kalag kang soltiro sa pihak-balay tungud padayon na nga ginapangita si Elsa.”

Ginahaum-haum kang magtiya nga basi nasal-an si Lita kang kalag nga tana si Elsa nga nobya na. Tungud ayhan malaka ang mga daraga nga makit-an sa lugar nga dya kag namag-o ang kalag sa hinali nga pag-abot ni Lita?

Pagkaaga, nagdalikat gid si Sinang samtang ginaalay-ayan ni Lita nga maglaktud sa hardin, paagto sa nagairidas nga mga puno kang langka, tsiko, santol, duldol kag batwan asta makasamput sanda sa ugsadan kang pihak-balay agud magsindi kang kandila kag maghalad kang pangadi. Nangadi sanda para sa kapahuwayan kang kalag kang laki nga nag-unong sa anang ginapalangga kag asta tulad nagahulat kag nagapangita kana.

Sa pagbalikid ni Lita sa pihak-balay kang manogpauli run sanda, daw nagmag-an ang anang buut kag nabuhinan ang kahagnup nga nabatyagan na halin kang una na dya makita.

Kato nga gabii, antis magsaka sa katri, gintunton ni Lita ang kurtina. Indi na lang pagsirhan ang bintana sa ginsayluhan na nga kwarto agud makasulud ang lab-as nga hangin. Ginpatay na ang sulo kag magbatang nga nagatakilid kag nagaatubang sa bintana.

Wara pa tana mapirungan kang mabatyagan na nga may nagpungko sa likod nga parti kang anang ginabatangan. Nabatian na ang pagraginit kang tapi nga katri. Nagsinggit tana piro wara ti nagwa nga limug sa anang baba. Ginpirit na nga maghulag ugaring daw ginbugkus ang lawas na sa katri.

“Elsa ….” ang panawag kang limug samtang nagauntay ang alima ka dya agud magkupu kana.

Amo man ang hinali nga pag-uwang ni Kambang sa gwa kang kwarto ni Lita. Nagakaruskos dya kag nagahiwaus nga masulud sa kwarto ugaring natrangkahan ang gawang.

Sa likod kang nagalubid-lubid nga kurtina, makita ni Lita ang sirak kang bulan nga nagalapos sa anang bintana. Ang ginahulat na nga pagbukas kang gawang kag pagsulud kang kasanag sa anang kwarto parihas kabii, wara mag-abot, asta nga naglatum ang ligum nga kadulum sa anang palibot.

- Katapusan -