ya nga sugidanun nabatian kang tagsulat nga gin-istorya ni Tatay na

kang gamay pa tana imaw ang anang mga bugto.

Katong una pa nga panahon ang mga kasapatan nagaintyindihanay. Bisan mga sapat lang sanda may anda man nga paghambalanay. Si Bao wara ti ikasarang sa mga mabug-at nga obra. Nagakinahanglan tana ka bulig sa mga kaibahan na nga mga sapat. Sa urihi nag-amiguhay sanda ni Amo.

Sangka adlaw nag-uran ka tudo-tudo. Kon madamul ang uran, ang tanan nga mga kasapatan maaram man mangita kang lugar kon diin mapasirong kag mapanago. Naglab-ot sangka simana ang kalawidun kang pag-uran. Nagbaha ang sapa paagto sa suba kag ang tubig nagabulos paagto sa dagat.

Sa panahon kang baha duro nagakaraanod nga mga kayoy. Ang mga rorok nagasarab-it sa puno kang kahoy kag sa mga pangpang. Kon lantawun ang inagyan kang baha, duro ang kinubkuban kang tubig kag nagkaraanod ang mga katamnan nga nadara kang tubig.

Ang kalangitan nagkalma run kag amat-amat nagsirak ang adlaw. Masadya ang lawas kang mga kasapatan nga nagguruwa sa andang gintaguan.

Si Bao naghambal, “Amo dali malagaw ta rudto sa suba. Lantawun ta kon ano ang masapwan natun.”

“Huud. Ti, maabtik takun basta maglagaw. Gusto ko ria,” sabat ni Amo. “Ano bay hay mahinay timo madasig takun?”

“Ti, ihulatun mo ako hay amigo ta kabay,” kuon ni Bao.

“Huud,” hambal ni Amo.

Rudto sanda nagpanaw-panaw sa sikwayan kang suba nga marapit sa daray-ahan ka tubig kang dagat. May nakita sanda nga naanod ka baha. Ang saging nga taranum komplito sa dahon kag may gamot.

Kuon ni Bao kay Amo, “Ibul-un ta dya kag itanum. Indi bala paborito mo ang saging?”

“Huud. Hmmm, namit gid ang saging,” sabat ni Amo. “Sigi, itanum natun.”

Piro kuon ni Bao, “Ti, tung-un ta.”

“Ano nga tung-un?” sabat ni Amo. “Iutdon ta.”

“Ti, kon iutdon natun,” hambal ni Bao, “pili kaw kon sa diin imong gusto nga bahin.”

Sabat ni Amo, “Ang gusto ko sa tangkap ayon hay may dahon run. Dali run lang ria magbunga.”

Nasubuan si Bao hay sa gamot nga bahin tana nakatuon nga wara ti dahon. Naghambal si Bao.

“Amo, buligi ako, ay, sa pagtanum kang akun saging gani nga madasig timo mag-obra.”

Sabat ni Amo, “Kar-on lang. Hulat ikaw hay itanum ko pa ang akun huray.”

Nagdalag pauli si Amo kag ginpas-an na ang tangkap ka saging kag gintanum marapit sa dapog. Nalipay si Amo hay nagatindug nga may dahon ang anang saging nga tanum. Dayon ni Amo nga balita kay Bao ang anang kalipay nga natanum run ang ana nga saging kag may dahon run. Pagkasamput na kay Bao, ang kuon na, “Bao, rudya run ko. Buligan ta ikaw ka tanum kang saging mo.”

“Ay, salamat. Matanum gid ang saging ko,” hambal ni Bao.

Dayon ni Amo kutkot kang lupa dapit sa lublub kag gin-ugduk ang puno kang saging. Ang hambal na, “Kita mo, Bao, hulas lang magtanum kang saging mo.”

Piro nasubuan si Bao tungud hay ang saging na wara it dahon. “Mayad tana imo, Amo. Ang saging mo may dahon run, akun tana wara gid.”

Nagluya man ang lawas ni Amo tungud hay nagapangasubu si Bao. Kuon ni Amo, “Ti, pabay-i lang, ang akun lang nga saging hulatun ta nga magbunga hay may dahon run.”

Dayon nanda pauli. Si Bao nag-uli sa anang balay kag si Amo nag-uli man sa anang balay. Ahay, pag-abot ni Amo sa anang balay, bangud rudto marapit sa anang dapog gintanum ang saging, nalaya dya. Ang dahon naduplay kag daw mahaplak lantawun. Nagparanangisun si Amo.

“Ay, abaw saging napatay ikaw? Indi bala may dahon kaw run?” Ana nga gingabot ang saging kag ginpilak sa marayu. Gin-agtunan na si Bao.

“Bao, masubu gid ako tungud ang bahin ko nga saging naduplay, nalaya ang dahon. Wara run ako ti tanum,” hambal ni Amo. “Paborito ko pa nga daan ang saging. Maiwan run ako kadya?”

“Sigi lang amigo,” hambal kang Bao. “Akun man gani to, wara it dahon. Pabay-an ko lang to gani.”

Nagligad nga mga binulan. Samtang nagasipal sanda sa binit kang suba, hinali lang nadumduman ni Amo ang saging ni Bao.

Nagkuon si Amo, “Dali, Bao, lantawun ta ang saging mo nga tanum.”

Anda nga gin-agtunan ang tanum. Abaw, bahul ang kalipay nanday Bao kag Amo nga ang saging ni Bao may bunga.

Hambal ni Bao, “Wara gid ako magdumdum nga nabuhi gali kag nagpamunga ang saging ko.” Pwirti gid ang kalipay ni Bao.

Si Amo nasina kay Bao nga ang anang saging nabuhi kag nagpamunga. Naghambal si Amos a anangkaugalingun, “Maaram gid man gali magpili si Bao kang mayad nga bahin. Manami hay ginpili na ang may gamot kag ang akun ginpili katong may dahon.”

Adlaw-adlaw ginaagtunan nanda ang saging kon san-o maluto. Ginabantayan gid nanda nga indi makadapo ang mga pispis. Hay kon may luto nga saging alisto ang mga pispis magdapo kag magpanginaun.

Abaw si Bao bahul gid ang kabalaka kag nagapalibug tungud hay indi tana makasaka sa puno. Ang sangka bulig nga saging may bagnas run kag alisto si Amo sa pagsunod sa mando ni Bao.

Hambal ni Bao kay Amo, “Amo, akun ria nga tanum, piro ikaw ang nagtanum para kanakun. Bahul ang problima ko hay indi takun makasaka.”

Baw, nagakunyag gid si Amo nga magsaka kag nagahulat sa pahanugot ni Bao.

Nagkuon si Bao, “Hamot run ang saging. Ikaw lang, ay, saka kag itaw-an mo lang ako.”

Nagatumbo-tumbo si Amo sa kalipay. “Luto run gid, Bao, ang saging sa anang puno,” hambal ni Amo.

Sabat ni Bao, “Huud. Ti, sakaa run kon gusto mo basta itaw-an mo gid ako.”

Sanglit karia nga si Bao indi makasaka, ahay nagahulat lang tana rudyan sa puno kang saging nga nagatangra. “Taw-i ako run, Amo?”

Sabat ni Amo, “Danay, hulat lang.”

Nakita ni Bao si Amo nga masaku ang pag-usang na.

“Ay, tabi sobra gid ka dalok-dalok,” kuon ni Bao. “Taw-i man ako, ay. Kaina pa ikaw rudyan nagakaun.”

Ang sabat ni Amo, “Danay pa nagapanginamkinam pa ako.”

Ahay si Bao naghulat asta nga nagsingkal run anang kaugut hay naglain anang buut. Kuon na, “Amo, itaw-i run ako. Akun ria mong. Kaina pa ako nga nagahulat kanimo.”

Kuon ni Amo, “Danay pa manginamkinam ako.”

Bisan nga nabusog run anang busong, sigi gihapon ana ni Amo nga panginamkinam. Nag-ugut run gid si Bao. Nagakimod. Kuon na, “Bantay kaw lang nga Amo kaw. May imo kaw gid.”

Dayon na panaw kag nag-agto sa suba kag magpamurot kang tibo-tibo nga awis kag ginpili na gid ang mga tararawis. Ginsulud na sa paya kag gindara sa puno kang saging mintras nga si Amo sigi gihapon ang panginamkinam. Wara gid makamatikod si Amo kon ano ang ginahimo ni Bao kana. Nawili ka kaun kang saging. Ginbutangan ni Bao kang suyak ang aragyan ni Amo nga paranaugan.

Hambal ni Bao, “May imo kaw gid. Rudya gid ka dya matupa ang imong buli sa pagpanaog mo. Matirawan mo gid ang sakit nga ginabatyag ko.”

Gin-umpisahan ni Bao ka tibsok nga pasuli ang mga awis palibot sa puno kang saging. Duro ang ginbutang na sa palibot bilang dugi sa buli ni Amo kon manaog. Gusto magtimalus ni Bao hay wara makatiraw kang saging. Mintras nga ginasuyakan ni Bao ang puno kang saging, sigi gihapon kang kaun si Amo nga nagapanginamkinam.

Naubos gid ni Amo ang sangka bulig nga sanging. Daw malupok anang busong sa kaburusgon. Bisan sambilog lang nga saging wara na gid mataw-i si Bao nga tana ang tag-iya ka tinanum. Dayon ni Amo nga paragusrus panaog. Pak! Nakasanggab si Amo sa suyak nga awis!

“Araguy! Sakit ba,” ang singgit ni Amo,

Sabat ni Bao, “Mirisi mo hay sungak-sungak kaw gid mong.”

Nagsingkal sa kaugut si Amo. “Amo gali ra? Matimalus gid ako kanimo. Baw duro ba ang natubluk nga awis sa buli ko.”

Dayon dakup kag bitbit ni Amo kay Bao. Gindara na dya sa binit kang baybay. Wara ni Amo baliha ang katungud ni Bao kag wara ni Amo makita ang kaugalingun na nga sala. Rudyan na nabatyagan kon daw ano kasakit anang buli kag indi mapahimtang, siguro hay nabari ang tangkap kang awis kag nag-ungon sa anang panit. Baw, sa kaugut ni Amo, gusto na gid nga silutan si Bao.

Amo kadyaay ang andang sabtanay:

Amo: “Bao, indi ko ikaw pamatawad sa ginhimo mo kanakun. Nami siguro isugba ko ikaw sa kalayo.”

Bao: “Ti, manami gani para pula ang itsura ko kag nami lantawun. Pinasahi ako sa tanan.”

Amo: “Indi ako gusto nga magpinasahi ikaw. Mayad siguro ituktukun ko ikaw.”

Bao: “Ay, Amo, salamat gid kon tuktukun mo ako. Magduro gani kami karaku, lupigun kaw namun.”

Amo: “Indi mahitabo nga lupigun mo ako. Mayad siguro ilubung ikaw nga buhi.”

Bao: “Sigi, ilubung ako nga buhi. Wara ikaw makamaan nga sa idalum ka lupa ang taraguan ko?”

Amo:  (Naglibug ang ulo ni Amo kon anhun na pagsilot kay Bao.) “Itablug ko ikaw sa tubig.”

Bao: “Ay, abaw, Amo, maluoy ikaw kanakun. Indi pagbuhata.”

Nagparapit si Amo sa binit kang baybay nga ginahana-hana nga itablug sa tubig si Bao.

Bao: “Amo, maluoy ikaw kanakun indi ako pag-itablug. Nahadluk ako sa dalum nga tubig.”

Amo: (Dayon ni Amo tikang paagto sa madalum hasta sa anang tuhod ang tubig.) “Itablug ko ikaw.”

Bao: “Indi! Amo, dalum ra. Amo, maluoy kaw kanakun, nahadluk ako sa tubig.” (Nagaturo ang luha ni Bao ka pakitluoy) “Indi, Amo, indi. Nahadluk ako. Indi pagbuhata. Pinsar ka mayad. Indi!

Amo: (Nagpadyon sa pagtikang si Amo hasta sa anang iruk ang tubig.) “Matimalus ako. Dya ang imo.” (Kag gintablug si Bao.)

Pagtupa ni Bao sa tubig, dayon na nga pangalipay. Si Amo natalingkangan sa anang pagtablug kay Bao, nahampak kang balud kag nalumus. Ginhawa lang ni Amo ka himakas asta masalbar anang kaugalingun.

Si Bao nagharakhak. “Hahaha! Amo, wara ikaw makamaan nga ang lugar ko sa tubig. Mirisi mo sungak-sungak ikaw kang saging ko. Ikaw pa nag-ugut. Ikaw pa hinuon ang nalumus tungud hay gusto mo ako nga silutan. Ikaw ang nagabaan.”

Si Amo ang gusto magsilot kay Bao, piro tana ang nasilutan tungud hay indi makamaan mangatarungan. Amo gid man ria ang mahitabo kon ang kusug kag kabakud lamang ang ginasarigan.

Nakatalupangud bala ayhan si Amo ka anang sala? Gintaya na sa karalagman anang kaugalingun tungud sa pagkamahinamkunun.

Ang liksyon sa istorya ni Amo, parihas lang sa tawo nga naghimo kang patigalbong kag nalipat sa urihi tana ang natigalbong. Bukun ti aram si Amo. Si Bao makuri piro sigurado kag maaram mangatarungan.

- Katapusan -