Khi đi công tác hay du lịch, ngồi chờ ở nhà ga, sân bay, bến xe bus... tôi chưa từng nhìn thấy một bạn học sinh - sinh viên Việt Nam nào cầm trên tay một cuốn sách. Và để giết thời giờ, các bạn chụp hình tự sướng, post lên Facebook chờ like và comment. Hoặc các bạn gí mắt vào điện thoại di động, lấy ngón tay quẹt quẹt màn hình, lướt xem các tin nhảm nhí, ai đang xài túi hàng hiệu mấy trăm triệu, ai đang trong nghi án giựt chồng, ai đang có bầu với đại gia...

Có lần tôi ngồi gần hai mẹ con một cô bé sinh viên, em chăm chú vào điện thoại còn mẹ em ngồi sát bên mặt buồn hiu. Hai mẹ con đang chờ lên máy bay sang Singapore du lịch. Người mẹ than: "Tối ngày nó gí mặt vào điện thoại, không thèm nói chuyện với mẹ một tí. Đi du lịch chung để mẹ con được gần gũi nhưng dù ngồi gần bên mà còn thấy xa hơn những đứa bạn trên Facebook của nó đang ở tận nửa vòng trái đất!". Tôi hỏi sao chị không khuyên con thay vì ôm điện thoại thì ôm một cuốn sách, có ích hơn rất nhiều. Chị thở dài nói thế hệ trẻ ngày nay "tiêu" rồi, học hành thì nhác, lướt net thì siêng.

Tôi ngắm kỹ lại cô con gái, thấy em có khuôn mặt xinh xắn, trán cao thông minh, mắt to sáng ngời. Người có diện mạo này mà vào làm việc trong các công ty lớn thì rất dễ thăng tiến. Tôi hỏi em sao không chịu nói chuyện với mẹ, sao không ôm sách đọc, sao thích sống ảo trên Facebook làm gì. Em tỉnh bơ cười vô tư, nói: "Bạn bè em ai cũng vậy mà. Thời buổi giờ ai cầm sách đọc, nhà quê chết". Sau đó em thấy tôi nhìn em "uất hận và khinh bỉ" vì trên tay tôi đang là một cuốn sách nên em lật đật chống chế: "Ngồi ở sân bay sao tập trung được mà đọc sách. Trong những lúc chịu đựng thời gian chết, chỉ còn cách ôm điện thoại lướt bậy bạ chơi!".

Đó là một sai lầm. Không có thời gian chết! Thời gian luôn là thời gian, nghĩa là mỗi giây, mỗi phút, mỗi giờ trôi qua đều rất thật. Thời gian không chết. Chỉ có những người không biết quý từng phút giây đời mình sẽ chết đi nhanh chóng mà không ý thức được. Luôn có cách trám vào những thời điểm thụ động (như khi chờ đợi ở sân ga, sân bay, chờ vào khám bệnh, chờ đi trám răng) bằng một hành động có ích, đó là đọc sách. Người phương Tây, cụ thể là những bạn trẻ phương Tây ngang tuổi với cô bé sinh viên đó vẫn có thói quen ôm sách đọc. Giữa hình ảnh một cô bé ôm cuốn sách và một cô bé ôm điện thoại, hình ảnh "nhà quê" thuộc về ai bạn biết rồi. Quê mà cứ tưởng mình sang, ôm cái điện thoại mấy triệu bạc mà tưởng rằng mình ôm cả bầu trời rộng lớn đáng giá mấy ngàn tỉ ngoài kia.

Nhưng cũng may trên đời này không phải ai cũng thích ôm điện thoại, một lần khác ngồi chờ ở sân bay, tôi cũng làm quen với một cô gái trẻ. Em đang là sinh viên năm cuối Đại học Cần Thơ, được chọn sang Thái Lan trình bày trong một hội thảo về biến đổi khí hậu. Tranh thủ lúc ngồi chờ ở sân bay, em mở laptop ra chỉnh sửa lại bài phát biểu bằng tiếng Anh. Tôi hỏi học dưới Cần Thơ có thầy giáo người nước ngoài không, có cách nào phát âm chuẩn không. Em nói: "Dạ chỉ cần vào mấy trang web học online hay lên Youtube, tha hồ học phát âm chị ơi!". Ờ đúng rồi, nếu thật sự hiếu học, có rất nhiều phương tiện ở quanh ta. Em gái Cần Thơ còn móc trong ba lô ra vài cuốn sách lận theo để đọc, tiếng Việt, tiếng Anh đủ hết. Tôi giả bộ hỏi: "Đọc sách ở nơi công cộng ồn ào vậy có vô không?", em cười thật thà: "Lúc đọc mình đâu còn để ý gì đến tiếng ồn bên ngoài nữa".

Với những ai không thích đọc sách, thì ở nơi công cộng đông đúc hay chỗ yên tĩnh hơn, các bạn cũng sẽ không dành thời giờ của mình để đọc. Tôi từng chứng kiến khi đi du lịch, lúc ngồi trên xe lửa hay ngồi chờ máy bay ở phi trường, nếu đi theo nhóm, thì nhiều bạn Việt Nam tụ lại với nhau để đánh bài Tiến lên giết thời gian, trong khi những khách quốc tế khác lôi sách ra đọc. Hành động xúm lại đánh bài đỏ đen (dù là không ăn tiền đi nữa) thật là lố bịch. Ai mà khéo đặt tên cho cái trò này là Tiến lên, tôi chỉ thấy thụt lùi so với giới trẻ quốc tế cả ngàn cây số.

Khi tôi hỏi một số bạn vì sao ít đọc sách, các bạn nhún vai: "Vì không có thời giờ!". Thậm chí họ còn đổ thừa: "Ở Việt Nam chả có sách gì hay đáng đọc!". Điều này có đúng không? Khi đi công tác ở châu Âu, ở những nơi công cộng đông đúc như bến xe bus, nhà ga, sân bay, tôi vẫn hay nhìn thấy cảnh các bạn trẻ gí mũi chăm chú đọc sách văn học. Các bạn tranh thủ vài phút ngồi chờ để đọc ít trang sách.

Trong các chuyến đi châu Âu gần đây, tôi đã tìm hiểu các bạn trẻ châu Âu đọc gì. Ở sân bay Charles de Gaulle (Paris), tôi thấy hai bạn sinh viên người Na Uy cầm trên tay mỗi bạn một cuốn tiểu thuyết khác nhau, nhưng của cùng Paulo Coelho. Tác giả này người Brazil, nổi tiếng khắp thế giời với Nhà giả kim, 11 phút, Quỷ dữ và nàng Prim, Veronika quyết chết... (Những cuốn này đã được dịch ở Việt Nam). Tôi "xáp" lại hỏi vì sao hai bạn lại cùng chọn đọc Paulo Coelhp, có phải vì trong lớp đang ra đề tài về tác giả này. Các bạn nói họ không đọc nếu chỉ vì giáo viên yêu cầu hay đề xuất, họ thích đọc những gì họ thấy cần thiết và thú vị. Sách của Paulo Coelho thường theo dạng "ngụ ngôn cuộc sống", "nuôi dưỡng tâm hồn", phù hợp với giới trẻ còn chưa định hướng được cuộc đời. Vì thế, họ thích đọc tác giả này. Tôi hỏi sách văn học có góp phần làm cuộc sống tinh thần của các bạn phong phú lên không, họ nhìn tôi như người ngớ ngẩn, đồng thanh đáp: "Đương nhiên rồi!". Tôi lại hỏi vì sao ở chốn công cộng đông đúc như sân bay quốc tế Charles de Gaulle, trong trạng thái chờ đợi không yên ổn, vốn đòi hỏi vừa đọc vừa suy ngẫm. Các bạn chân thành trả lời: "Lúc đọc, chúng tôi không biết gì khác đang diễn ra xung quanh. Đọc sách trong lúc chờ đợi thế này là cách tốt nhất tận dụng thời gian một cách hữu ích!".

Trên xe lửa hay máy bay, vì phải đi một đoạn đường dài vài tiếng, hầu như ai cũng có một cuốn sách trên tay, các bạn trẻ châu Âu cũng không nằm ngoài thói quen này. Tôi hỏi các bạn sinh viên nữ người Pháp trên chuyến tàu Paris - Bordeaux: Bạn đang đọc sách gì. Bạn chìa các bìa sách cho tôi xem, đó là bộ Millennium (bộ Thiên niên kỷ gồm ba cuốn là Cô gái có hình xăm rồng, cô gái đùa với lửa, Cô gái chọc tổ ong bầu) bằng tiếng Anh của tác giả Stieg Larsson người Thụy Điển. Đây là bộ tiểu thuyết trinh thám nổi tiếng khắp thế giới. Tôi hỏi vì sao các bạn đọc tiểu thuyết trinh thám, dạng sách này giúp ích gì cho bạn hay đơn thuần chỉ đọc để giải trí giết thời gian. Các bạn sinh viên nhìn tôi lạ lẫm, và vì biết tôi là người nước ngoài nên các bạn chân thành giải thích: "Đọc sách trinh thám bằng tiếng Anh, thứ nhất vì chúng tôi muốn trau dồi ngoại ngữ, thứ hai vì sách trinh thám cuốn mình phải đọc liên tục, giúp bớt nản vì phải đọc bằng tiếng nước ngoài, thứ ba vì sách trinh thám giúp chúng tôi lập suy nghĩ logic, hiểu được vì sao người ta có động cơ và biến động cơ thành thực tế. Sách trinh thám giúp trí óc vận đông và loại sách này không phải để giải trí giết thời gian một cách vô bổ!". Tôi đồng ý với các bạn ấy điều này vì bản thân cũng rất thích đọc sách trinh thám.

Khi đến Bordeaux, tôi lại gặp Christine, một bạn gái 18 tuổi sinh ra tại Pháp, có mẹ người gốc Việt, cha gốc Ý. Christine rất thích đọc sách văn học của những nhà văn Việt Nam sống ở hải ngoại, bạn đã đọc các tác giả Linda Lê, Thuận và hiện đang đọc cuốn Ru của Kim Thủy, nhà văn Việt kiều Canada. Tôi thắc mắc vì sao Christine thích loại sách này ở độ tuổi còn quá trẻ như vậy, bạn cười: "Thường người ta hay tìm đọc sách "già" hơn độ tuổi của mình. Và vì tôi cũng gốc Việt sống ở nước ngoài, tôi cảm thấy mình gần gũi với họ". Bạn ước mình giỏi tiếng Việt để có thể đọc được nhiều sách văn học Việt ở trong nước hơn. Và hiện Christine đang nỗ lực học tiếng Việt. Tôi hỏi bạn có đọc Harry Potter và Twilight? Christine cho biết học sinh cấp hai mới đọc loại sách này và thường học sinh châu Âu đọc trực tiếp bằng tiếng Anh để trau dồi ngoại ngữ.

Nhà văn Thụy Điển Bjorn Larsson, người tôi gặp nhân chuyến đi sang Bordeaux để nói chuyện với giới trẻ về "Tinh thần công dân châu Âu" hồi tháng 3/2011, cho biết ông có một cô con gái 16 tuổi. Cô bé đọc sách như điên dù cũng ham vận động thể thao, đặc biệt là cưỡi ngựa (nhà văn đã mua tặng con gái một chú ngựa riêng). Hồi mới 14 tuổi, cô bé đã đọc được Harry Potter bằng nguyên bản tiếng Anh. Theo kinh nghiệm cá nhân của nhà văn Bjorn Larsson và thông qua con gái ông, ông có lời khuyên sau: Hãy đam mê đọc sách văn học, cố gắng đọc bằng tiếng nước ngoài càng tốt. Đó là cách giúp bản thân ông nói và viết thông thạo bốn thứ tiếng, đọc hiểu dễ dàng thêm hai thứ tiếng khác. Nhà văn cũng không hề là người chỉ biết chúi mũi đọc và viết, ông còn là nhà hàng hải nhiều kinh nghiệm, từng lênh đênh trên biển cả hàng tháng trời trên con tàu nhỏ. (Ông đã viết cuốn La sagesse de la mer dựa trên kinh nghiệm đi biển của mình).

Vậy, theo như những gì tôi chứng kiến, rõ ràng những gì bạn trẻ châu Âu đọc, độc giả Việt Nam cũng có thể tìm thấy. Sách hay không thiếu, chỉ thiếu một tinh thần ham đọc.

Còn ai tự thấy mình cầm cuốn sách trên tay thì "nhà quê chết", tôi chúc bạn sớm sắm được túi LV, cầm tung tăng dạo phố rồi chụp hình tự sướng.

Nhìn bạn rất sang!