Người đàn bà quê cho một miếng mỡ lớn to bự vào cái chảo sâu lòng, treo trong cái lò sưởi cũ của một căn nhà lụp xụp. Khi mỡ sôi già, bà múc từng muỗng bột cho vào chảo. Miếng bột co lại, săn chắc, mang dáng hình miếng bánh. Rồi nó phồng lên dưới sự áp chế của chút bột nở trong hỗn hợp. Nó phồng lên chút nữa rồi chững lại. Mặt dưới đã vàng, mặt trên còn ướt, bà lật miếng bánh. Miếng bánh xìu đi một chút, nhìn vẫn xốp mềm nhờ những quả trứng gà nuôi. Mùi thơm của vanila, của trứng, của bột mì chín, của mỡ lợn tỏa bay khắp phòng.

Hai thằng bé ngồi trên bàn thòm thèm. Một trong hai đứa nó đã đợi khoảnh khắc này rất lâu rồi. Mỗi khi nằm đường đói khổ nó đều mơ về chiếc bánh rán phồng. Nó nhớ bánh nhiều như nhớ người mẹ quê. Thằng kia chảy cả nước dãi, nghĩ tới cảnh cắn phập vào chiếc bánh, lút cả chân răng. Nó đang liếm liếm môi. Rồi bà mẹ đứng dậy, chìa cái đĩa đã đầy ứ mẻ bánh phồng chín ruộm màu cánh gián, vừa thơm vừa mềm. Thằng Rémy chìa tay ra đón, chia cho bạn, rồi hai đứa nhai nuốt ừng ực tình thương người mẹ. Lũ trẻ vừa ăn, vừa liếm chút mỡ lợn ở môi, ở đầu ngón tay. Người đàn bà quê lấy tạp dề chấm mắt. Nhà nghèo chỉ có vậy.

Tôi đang kể lại theo trí nhớ một đoạn trong Không gia đình. Tôi đọc Herto Malot từ hồi học lớp 8, là quyển sách chữ đầu tiên đọc sau những xấp truyện tranh Nhật Bản. Vì là truyện đầu nên nhớ kĩ, nhớ nhất vụ bánh rán phồng của mẹ Rémy và vụ ông khỉ ho mãi để đòi kẹo, ho tới chết. Mẹ Rémy ở quê nghèo, còn dùng mỡ lợn, giống mẹ tôi, bà tôi, đất nước tôi ngày xưa.

Thời đấy, trong bếp nhà ai cũng có hũ mỡ lợn. Bà gác hũ mỡ lên giá trên cái bếp tro ba càng, còn mẹ thì cất trong chạn bát bằng gỗ, ba tầng, có lưới sắt. Hũ đựng mỡ làm bằng sành màu vàng đậm, có đường vân, chỉ nhỏ bằng cái bát tô, nhưng có nắp đậy. Bên trong, mỡ lợn mới nấu còn nóng hổi, sóng sánh vàng cánh gián, ở dưới có chút cặn đen, hoặc hũ mỡ để qua ngày đã đông đặc, màu trắng ngà, nhìn như sáp nến nhưng có mùi thơm quyến rũ. Cứ ngửi mùi mỡ lợn đông là thấy thèm ăn cơm.

Thời xưa, lợn còn ăn cám, ăn những thứ rau còn sạch, mỡ rán còn ngon, thịt lợn còn săn, mua về luộc lên thơm lừng. Bố mẹ thích ăn thịt ba chỉ luộc với mắm, chuối xanh, khế chua, và rau mùi. Bây giờ thì thịt về rửa chục lần, luộc đổ hai lần nước, hết cả ngọt mới dám ăn mà cái mùi nó vẫn nồng nồng. Ăn vào cứ sợ có thuốc tăng trọng, cảm giác hồi hộp, run sợ, cam go như đưa đầu vào thòng lòng. Miếng thịt đi xuống dạ dày an toàn, ngày sau không thấy thở gấp, nôn mửa tức là đã quá khỏi vòng đầu của trận chiến thức ăn. Bố than thở ¨Thịt đã chán, tới khế cũng chẳng còn chua. Cái thứ ngọt nhờ nhờ này có gì mà thích¨.

Bố thì chỉ thích nhắm rượu với tóp mỡ. Mỡ lợn mẹ mua về thường được lọc rất khéo rồi nhưng vẫn còn ít thịt hồng hồng dính ở dưới. Cô pha thịt chắc đi trật một đường dao. Mẹ thấy thế là hài lòng và hời lắm ( không hiểu cô có tính thêm tiền mẹ cháu không???). Mỡ ấy cắt thành từng miếng bé tí ti để rán chóng ra mỡ. Sau đó mẹ bắc cái chảo gang Liên Xô ông mang về lên bếp than. Đợi chảo nóng, mà không quá già thì cho mỡ vào, không thì mỡ dính đáy ngay, lại còn nổ tung mặt.

Mỡ cho vào nghe tiếng xèo xèo thật thích. Vài giây sau có những giọt mỡ lăn tăn nổi lên bề mặt miếng mỡ cứng. Rồi miếng mỡ mềm ra, có những tiếng tanh tách, lốp bốp, nó đang săn lại, teo lại. Màu trắng chuyển sang ngà ngà, rồi vàng, rồi nâu nhạt, rẻo thịt dính bên dưới đã cong lại đậm màu. Lúc này chảo lênh láng dòng mỡ lỏng, còn tóp mỡ thì trôi lơ lửng phía trên. Mẹ canh lửa không cho tóp mỡ teo quá ăn khô, mà cũng không non quá ăn ngán. Rồi mẹ lấy đũa gắp từng miếng, nên sẽ có những miếng hơi xém, sau này có cái muôi lỗ thì khỏe hơn nhiều.

Bà hay cho tóp mỡ vào cái bát hơi loe, trắng sứ cũ, có họa tiết hoa hơi xanh, sứt một miếng ở mép ( vì bát đó sứt không nên và cơm, chỉ nên đựng nước mắm, cà muối hay tóp mỡ). Mẹ đựng tóp mỡ trong bát xứ Hải Dương màu trắng đục, có viền hoa đào nhạt, sau đó đặt ngay ngắn giữa mâm cơm, cạnh bát nước mắm Thanh Hương. Mẹ ới một tiếng, con lon ton ra trải chiếu giữa nhà.

¨Chiếu Nga Sơn, gạch Bát Tràng, vải tơ Nam Định, lụa hàng Hà Đông¨.

Dù quê bố ở Nga Sơn, lúc nhỏ đi về vẫn băng qua những cánh đồng cói xanh tươi, cao quá đầu, nhưng nghề dệt chiếu đã mai một. Chiếu giờ không còn dày đẹp, bền nữa nên mỗi năm hai lần Tết, hè, ông lại ra Phát Diệm mua đôi chiếu mới. Chiếu chỉ màu vàng nhạt, hai đầu dệt sợi đỏ, nằm mấy năm không rách, chỉ mỏng đi. Tới khi chiếu sờn thì cho xuống làm chiếu ăn cơm. Cả nhà bữa nào cũng bầy mâm lên chiếu ngồi.

Bố lấy chai rượu quốc lủi ở quê nấu. Nhà bác thằng Linh nấu rượu mấy năm nay, bà hay đặt từng can 5 lít rồi gửi xe ra cho bố, hoặc mẹ mua của bà Hoằng Hóa lưng còng gánh rượu. Bố nhắm rượu với tóp mỡ và lạc rang. Con ngồi ké bên ăn tóp mỡ tì tì, mẹ phải ngăn lại sợ không ăn được cơm.
¨Lớn lên cho bố mấy gù rượu¨
¨3 gù¨.
Rồi cầm bát cơm lên, gắp miếng thịt, cho vào bát, sao đó cho vào miệng cả miếng. Bố dặn: người lịch sự không cho thẳng vào miệng, phải cho vào bát, ăn thịt cả miếng, cấm cắn, nhai phải ngậm miệng, đừng như mẹ mày.

Mẹ thì à uôm, ăn sao thì ăn, miễn là béo. Mẹ chỉ cần: rửa tay trước khi ăn, ngồi vào mâm phải mời, không được bốc tay khi có khách, hay nhón trộm trong bếp, thế là xấu lắm.

Trời mưa, mẹ thích làm bánh. Mẹ trộn bột mì với trứng, đường chứ không với bơ sữa, vani như mẹ Rémy. Rồi mẹ rán hỗn hợp ấy lên thành những chiếc bánh rán tròn tròn xinh xinh. Bánh ăn vừa mềm và thơm. Bác Lịch còn dạy cho thêm ít vừng vào nữa, ngon vô cùng. Sau này mẹ còn hay cho thịt băm vào làm bánh mặn. Bánh thịt băm thì mẹ không bỏ trứng cho cái viền bánh giòn tan. Tôi với thằng em chầu chực, ăn hau háu. Sau này lớn, làm cho nó ăn, nó vẫn thích mê, nhưng thấy không ngon bằng. Chẳng còn mỡ lợn để rán thơm lừng.

Hồi bé, hai chị em tôi thân với em Trang. Bố mẹ ly dị nên em khăng khăng đòi bỏ họ Lý, theo họ mẹ. Em thích ăn cơm nóng với nước mỡ dưới vào, trộn muối và tiêu. Em bảo thế là ngon lắm. Nhìn miệng em ăn tròn vo, mỡ loe ngoe xung quanh, môi bóng nhẫy thì ai cũng thèm. Chị Ngọc bắt chước ăn, thấy cũng ngon. Buổi chiều, chị hay ngồi ở cái hè trước nhà, ăn cơm trộn mỡ, còn cô Dung dùng cái lược dày chải chí cho chị. Tôi cũng ngồi ở hè, mẹ chải chí cho. Hồi đấy bọn trẻ con đi mẫu giáo đứa nào cũng bị chí. Các mẹ hè nhau ra chải rồi cho lên miệng cắn rôm rốp, hoặc thả xuống cho nó chạy vòng vòng, sau đó lấy móng tay phộp phộp, rất thích thú. Tôi thì chỉ thích thú bát cơm mỡ của chị Ngọc mà mẹ chẳng bao giờ cho ăn.
Tôi vẫn nghĩ bát cơm như thế ngon lắm, dù chỉ được ăn ké em Trang một miếng. Một miếng mới nhớ cả đời.

Giờ mọi người bảo nhau: ăn mỡ lợn không tốt cho sức khỏe, nhiều cholesterol, nên xài dầu thực vật. Nhưng chẳng dầu thực vật nào cho miếng nem vàng ruộm, giòn tan như rán mỡ gà hay mỡ lợn. Chẳng dầu thực vật nào cho cái hương thơm đói bụng như chảo chiên bánh rán chuối mùa đông. Ôi, mỡ lợn, em đi đâu mất rồi?

ST.