Bây giờ bánh chưng rất sẵn, nhất là ở nơi phố phường. Cần lúc nào là có thể mua được. Nhà tôi ở gần chợ Hạ Long 2 (tên cũ là chợ Loong Toòng, ngay cạnh ngã tư Loong Toòng, TP. Hạ Long), chợ có mấy hàng bán, gần với hàng giò và hàng bán dưa hành.

Nhưng trước đây, cách nay chưa xa lắm, thứ bánh này không sẵn như vậy.

Tôi nhớ ở làng quê tôi, vùng miền núi tỉnh Hòa Bình, chợ phiên tháng một lần, có thứ bánh gọi là bánh ốc, gói nhọn hình con ốc, to hơn con ốc nhồi một tý, gói bằng lá cây chít mà người Mường quê tôi gọi là lá ỏng, do người Mường làm, đem đi chợ bán, bằng gạo nếp, là thứ bánh giống như bánh chưng, có hoặc không có nhân đỗ xanh, thỉnh thoảng mẹ đi chợ về mua cho chị em chúng tôi một hai cái, chia nhau, ăn thòm thèm. Cả năm, được một đôi lần như thế. Còn như bánh chưng, chỉ Tết mới có. Vì thế, bọn trẻ con chúng tôi chỉ mong chóng đến Tết để được mặc quần áo mới, được ăn thịt lợn và được ăn bánh chưng cho thỏa thích.

Bánh chưng, có lẽ là món ăn cuối cùng sắp vào ngày 30 Tết, bởi nó chỉ được vớt vào đêm Giao Thừa.

Sáng 30, cả nhà xúm xít gói bánh chưng, người chẻ lạt giang, người rửa lá dong, người thái thịt, người đãi đỗ, đãi gạo... Tôi cùng với chị gái được phân công rửa lá. Ngại lắm, vì rét, nước lạnh, lại bị gọi dậy từ sớm, cứ đùn việc cho chị. Chị tức, mách bố mẹ, không ít lần bị bố đánh đòn. Dù sao thì cuối cùng, một nong la liệt những cái bánh chưng cũng đã được gói xong.

Có ba thứ bánh chưng được gói. Bánh chưng vuông, gói chừng hơn chục cặp, để đặt bàn thờ thắp hương cúng tổ tiên, ông bà và để đem biếu các gia đình người thân. Bánh chưng tày, gói tròn, dài như những cái giò nạc (giống bánh tét miền Nam, nhưng có đầy đủ nhân), gói nhiều hơn, khoảng 25-30 cái, để dành ra Giêng, ăn dần, có năm ăn đến tháng Ba (Âm lịch) mới hết. Và cuối cùng là mấy cái bánh chưng vuông nhỏ, dành cho chị em chúng tôi ăn khi vớt bánh vào lúc Giao Thừa, nếu thức được đến đó.

Bánh gói xong rồi, làm hai cái bếp ở ngoài vườn chuối, một cái để đặt nồi luộc bánh, cái kia đặt nồi đun nước nóng, để tiếp nước cho nồi bánh mỗi khi nó bị cạn. Những cái gộc được chất làm củi. Nồi luộc bánh là cái thùng phuy. Chị em tôi lại được giao trông củi lửa. Cũng là một công việc nặng nề với tôi, bởi lúc ấy chỉ muốn chạy đi chơi, để khoe nhau những bộ quần áo mới xúng xính vừa được mặc, trong khi việc đun nấu này kéo dài suốt từ sáng cho mãi đến Giao Thừa mới xong. Lửa củi cháy không đều, không tiếp nước đầy đủ, bánh sẽ bị "hấy" (bánh chín không đều, chỗ dền, chỗ còn nguyên hình hạt gạo), sau này khi bóc ăn, bánh bị "hấy" chị em tôi không khỏi bị trách mắng.

Buổi tối, sau khi ăn xong, cả nhà ngồi quây quần quanh nồi bánh chưng, ấm cúng. Nghe tiếng sôi lịch xịch của nồi bánh và nghe cha mẹ kể chuyện làm ăn năm qua, cũng có lúc là những câu chuyện cổ. Chuyện "Bánh chưng bánh giầy" trước khi được học ở trường, tôi đã được nghe kể bên nồi bánh đang luộc. Chỉ thấy Lang Liêu sao giống những người nông dân quê tôi, như cha tôi, quanh năm lam lũ, vất vả nơi đồng áng, biết gói bánh chưng để làm quà mừng cha mẹ mỗi dịp Tết đến. Trong tiếng sôi của nồi bánh, trong tiếng chuyện kể rì rầm của cha, trong hơi ấm của những gộc củi đỏ rực tỏa ra, chỉ chừng 9, 10 giờ đêm là chúng tôi díp mắt, không cưỡng lại được cơn buồn ngủ. Mẹ thỉnh thoảng lại bảo, cố mà thức để đón Giao Thừa, để tý nữa vớt bánh, bóc những cái bánh chưng con mà ăn. Song hình như tôi chưa bao giờ thức được đến đó.

Ngày thường, đôi khi chị em được chia nhau miếng bánh ốc mẹ mua chợ về sao ngon thế, ngon lạ ngon lùng. Vậy mà, bữa cơm sáng mồng Một Tết, bữa cơm sắp cúng tổ tiên, ông bà xong, dọn xuống, bóc bánh chưng, bao nhiêu cái háo hức đêm qua ngồi luộc bánh giờ bay biến đi đâu cả. Cố lắm, tôi mới ăn hết được một miếng cắt chéo thành tám phần từ cái bánh chưng vuông là thấy no, thấy chán; cũng bởi Tết sao lắm thứ để ăn, nhất là đã được ăn một bữa thỏa thích hôm mổ lợn.

Bánh chưng trở lại ngon vô cùng, khi những cái bánh chưng tày treo lủng lẳng đầy những cái sào trong nhà bếp, được lấy xuống cắt lát đem rán. Có những cái ngoài vỏ bánh đã mốc xanh. Không sao, lấy dao gọt bỏ chỗ mốc ấy đi là được. Sáng ra, dậy đi làm cỏ lúa, tiết trời đã trở sang Xuân, nhưng vẫn rét, không ăn lót dạ gì, làm đến khoảng hơn 9 giờ thì về, vừa vào cữ đói, miếng bánh chưng tày rán vàng, nóng hổi mới ngon ngọt làm sao. Rót bát nước mắm, rắc chút hạt tiêu, lấy bát dưa hành, ngồi ngay bên bếp, bên cái chảo những lát bánh chưng đã rán vàng, nóng giãy, lấy ra ăn ngay, ngon khủng khiếp, ăn đến kỳ no mà không thấy chán.

Ăn xong, thấy thỏa thuê, cơn buồn ngủ ập đến, hai mắt chỉ chực díp lại.

ST.