Tết Đoan Ngọ là dịp để gia đình sum vầy, để thắp nén nhang lên ông bà tổ tiên. Đây còn gọi là Tết diệt sâu bọ, là dịp vào rừng hái lá thuốc nam để dành cho cả năm tránh đau ốm. Tết Đoan Ngọ còn là dịp để thưởng thức các sản vật quê hương thân thương mà ấm lòng của người dân quê tự tay chế biến.

Sau những ngày gieo sạ cho vụ mùa Hè - Thu, mạ đã bắt đầu chớm xanh thì người dân quê tôi lại rạo rực niềm vui ăn Tết Đoan Ngọ. Có nhà bắt mấy con lợn về nuôi từ dạo tháng Giêng để mùng 5 mổ thịt. Đàn gà cũng nuôi vỗ một con gà trống tía để làm thịt mùng 5. Các bà, các mẹ thì tỉ mẩn cắt từng nhánh lá thị, cây dền gai, cây mè đem phơi khô dưới nắng trời ngày Hạ rồi đem ủ đốt lấy tro gói bánh.

Nhắc đến ngày mùng 5 thì giữa bao nhiêu cái hương quê phải kể đến bánh ú tro, nó dường như được sinh ra để cho cái ngày đặc biệt này. Nếp để gói bánh phải chọn loại nếp thơm, dẻo, hạt tròn mẩy, phải trắng đục để khi gói bánh mới mềm, mịn. Ở xứ Quảng quê tôi người ta thường lấy giống nếp bản địa gọi là nếp Mèo được gieo trồng từ hàng trăm năm nay. Nếp sau khi xay giã được vo sạch để ráo. Nước tro lá thị, lá mè được ngâm qua một đêm để lấy nước trong. Rồi cho nếp đã vo sạch vào ngâm khoảng một buổi cho hạt nếp ngậm nước tro. Sau đó đem gói bánh vào trong lá đót, lá dong chứ không gói trong lá chuối. Công đoạn nấu bánh cũng rất riêng biệt, bánh khi nấu phải cho vào vài củ măng huê ruột đỏ để quyện với màu lá, màu tro cho bánh được lên màu. Bánh chín, hương tỏa khắp căn bếp nhỏ sực thơm mùi lá quyện trong hương nếp dẻo.

Bánh ú tro nho nhỏ, bánh vàng nâu đẹp mắt ăn cả chục chiếc vẫn còn thấy thòm thèm. Nhón từng chiếc bánh cho vào miệng nghe vừa dẻo thơm, vừa sần sật do được ngâm nước tro. Bánh bùi bùi hương nước tro, thơm mùi lá dong, lá đót, ngọt cái vị nếp chân quê.

Ăn xong chiếc bánh uống ngụm nước lá mùng 5 thì không sao tả nổi cái quyện nồng của nó. Lá mùng 5 được hái vào đúng giờ Ngọ ngày mùng 5 của đủ thứ lá từ lá vối, lá ngải cứu, lá tía tô, cây rẻ quạt, dủ dẻ... đem phơi dưới nắng giòn khi nấu sao mà thơm mùi của cây của đất. Nước lá mùng 5 thơm mùi hương đặc trưng không lẫn vào đâu được, ai đã từng mến cái hương nước lá khi xa quê bao giờ cũng nhớ cái nồng thơm xao xuyến ấy. Nước lá mùng 5 vừa giải nhiệt ngày Hè, do có đủ các hương chất thuốc nam nên còn trị một số bệnh cảm hàn, tiêu hóa rất tốt.

Từng dĩa bánh ú tro vơi đi theo từng cốc nước lá, ăn bao nhiêu cũng thấy không đủ. Có lẽ vì thế mà các bà, các mẹ bao giờ cũng gói vài ba chục bánh để cháu con bao giờ cũng thấy nhớ cái hương quê chưa bao giờ là cạn, để mỗi dịp mùng 5 về thì chỉ muốn được quây quần bên gia đình chực chờ thương yêu lan tỏa...

ST.