Từ trước đến nay, các hình ảnh xuất hiện trong thơ thường là những hình ảnh đẹp, thơ mộng như ánh trăng, dòng sông xanh... hay hình ảnh những chiếc xe, đoàn tàu mang ý nghĩa tượng trưng hơn là tả thực. Thế nhưng nhà thơ tiêu biểu của thế hệ nhà thơ trẻ những năm chống Mỹ "Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước - Mà lòng phơi phới dậy tương lai" với hồn thơ nhạy cảm đã đưa vào thơ mình hình ảnh những chiếc xe không kính rất thực nhưng cũng đầy chất thơ. Bài thơ "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật đã khắc họa rõ nét hình ảnh những chiếc xe không kính đồng thời ca ngợi vẻ đẹp cuảnhững anh chiến sĩ lái xe trên tuyến đường Trường Sơn ngày ấy.

Nhà thơ Phạm Tiến Duật là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mỹ cứu nước . Chính vì thế thơ Phạm Tiến Duật có giọng thơ mang chất lính, khoẻ, dạt dào sức sống, tinh nghịch vui tươi, giàu suy tưởng. "Bài thơ về tiểu đội không kính" nằm trong chùm thơ được giải nhất cuộc thi thơ báo Văn nghệ năm 1969-1970 được Phạm Tiến Duật viết năm 1969 là bài thơ tự do mang phong cách đó.

Hai câu đầu bài thơ là lời giải thích của người lính về chiếc xe không kính đồng thời làm bật lên hình ảnh những chiếc xe không có kính:

"Không có kính không phải vì xe không có kính

Bom giật bom rung kính vỡ đi rồi"

Với cấu trúc dưới hình thức hỏi đáp, câu thơ đã thể hiện rõ hình ảnh những chiếc xe ban đầu vốn rất tốt nhưng do sự khắc nghiệt của chiến tranh đã trở nên hư hỏng. Ba từ "không" đi liền với nhau cùng với hai nốt nhấn "bom giật", "bom rung" đã biểu lộ chất lính trong cách nói phóng túng, thản nhiên. Câu thơ mang đậm chất văn xuôi lại có giọng thản nhiên, dung dị và nhẹ nhõm như một lời nói thường, không hề nói đế chiến đấu nhưng đã gợi lên không khí của những năm tháng chiến tranh ác liệt. Không tô vẽ, không cường điệu mà tả thực, nhưng chính cái thực đã cho thấy mức độ ác liệt của chiến tranh, bom đạn giặc Mỹ. Thiếu đi những phương tiện vật chất tối thiểu, luôn đứng trên lằn ranh mỏng manh giữa sự sống và cái chết nhưng lại là cơ hội để người lính lái xe bộc lộ những phẩm chất cao đẹp và sức mạnh tinh thần lớn lao của họ.

Các câu thơ sau đã khắc họa rõ nét hình ảnh của những người lính lái xe, trước tiên là tư thế ngồi và cái nhìn của người chiến sĩ:

"Ung dung buồng lái ta ngồi,

Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng."

Bằng nghệ thuật đảo ngữ, sử dụng từ láy "ung dung" kết hợp với điệp từ "nhìn" mang âm điệu đầy ngắn gọn và dứt khoát, câu thơ đã làm bật lên tư thế hiên ngang, ngạo nghễ, dáng vẻ tự tin, bình tĩnh của những người lính lái xe. Khẩu khí mạnh mẽ với đại từ "ta" vang lên đầy tự hào, kiêu hãnh làm cho những người lính trở nên thật oai phong, lẫm liệt. Câu thơ gợi tả tư thế ngồi thong thả, khoan thai, điềm tĩnh và cách nhìn đầy khoáng đạt của các anh chiến sĩ. Đó là cái nhìn bao quát, nhìn thấp, nhìn cao, nhìn thẳng, không lơ là nhiệm vụ, luôn đề cao cảnh giác và luôn trong tư thế sẵn sàng chiến đấu, đối phó với mọi khó khăn, gian khổ.

Bốn câu thơ tiếp theo như một đoạn phim rất nhanh với rất nhiều hình ảnh:

"Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng

Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim

Thấy sao trời và đột ngột cánh chim

Như sa như ùa vào buồng lái"

Những câu thơ nhịp điệu nhanh mà vẫn nhịp nhàng đều đặn làm bật lên nhịp bánh xe trên đường ra trận. Qua khung cửa xe không còn kính chắn gió, anh chiến sĩ lái xe như tiếp xúc trực tiếp với cà thiên nhiên, thế giới rộng lớn bên ngoài với cảm giác kì thú "mắt đắng". "Mắt đắng" do gió bụi Trường Sơn, do thao thức lái xe liên tục hết đêm này đến đêm khác. "Gió" Trường Sơn được nhân hóa và chuyển đổi cảm giác đầy ấn tượng thành "gió vào xoa mắt đắng" như xoa diệu đôi mắt của họ. Xe bon nhanh, mỗi người lính đều có cảm giác con đường chạy ngược về phía mình, nên con đường trở nên "chạy thẳng vào tim". Sự liên tưởng thú vị ấy thật độc đáo và mới lạ. Phải là người trực itếp lái xe, đã không ít lần đối mặt với khó khăn và cái chết, tác giả mới có được cảm nhận như thế. Hình ảnh "con đường chạy thẳng vào tim" vừa là con đường chiến lược cụ thể vừa là con đường chiến đấu vì lẽ sống, vì miền Nam và vì độc lập dân tộc. Hình ảnh "trái tim" là nhiệt tình, là lí tưởng của những người lính Trường Sơn. Qua cái nhìn yêu đời, yêu cuộc sống của các anh thì hình ảnh "sao trời" và "cánh chim" trở nên vô cùng lãng mạn. Các từ "nhìn thấy", "thấy", "sa", "ùa" góp diễn tả tốc độ phi thường của những chiếc xe đang lướt nhanh trong là bom đạn và tạo nên cảm giác đột ngột của những người lính lái xe. Câu thơ " sa như ùa vào buồng lái" gồm bảy từ nhưng có đến sáu thanh bằng diễn tả cái phơi phới đầy nghị lực bất chấp gian khổ, tinh thần lạc quan và trẻ trung của các chàng trai khí phách ngang tàng "làm trai cho đáng nên trai".

Sau khi nói đến gió, tác già đã nói đến bụi Trường Sơn:

Không có kính, ừ thì có bụi,

Bụi phun tóc trắng như người già

Chưa cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc

Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha

Gió bụi tượng trưng cho gian khổ, thách thức của chiến tranh. "Không có kính" khẳng định xe trụi trần lao ra chiến trường. Từ ngữ "ừ thì", "chưa cần" vang lên như một lời thách thức, thản nhiên và chủ động chấp nhận đồng thời thể hiện sự tin tưởng vào chiến thắng của những chàng trai trẻ ấy. Câu thơ mang đậm chất văn xuôi diễn tả đúng tinh thần và thái độ củ những người lính. Đồng thời câu thơ đã làm hiện rõ hình ảnh những anh lính "tóc trắng", "mặt lấm" đang quây quần bên nhau với giọng cười "haha" âm vang khắp núi rừng Trường Sơn. Chi tiết hiện thực đầy chất thơ cùng với hình ảnh so sánh độc đáo là mái tóc xanh của những chàng trai trải qua mấy dặm đường với chiếc xe không có kính chắn gió đã bị nhuộm trắng bởi bụi đường như tóc người già. Trên gương mặt lấm lem bụi đường ấy vẫn luôn tươi cười, "cười ha ha" đầy sảng khoái và tếu táo. Họ còn vui vẻ mời nhau điếu thuốc, nhìn nhau cười vui, hồn nhiên, lạc quang đậm chất lính. Âm điệu thơ nhanh, mạnh, ngang tàng toát lên vẻ ngang tàng, lạc quan của người lính dù cuộc đời quân ngũ đầy gian khổ, thiếu thốn vật chất và lòng hăng hái, nhiệt huyết tuổi trẻ Việt Nam.

Hết gió bụi, tác giả lại nói đến "mưa" của Trường Sơn:

Không có kính, ừ thì ướt áo

Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời

Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa

Mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi

Để có thể hoàn thành nhiệm vụ những người lính phải trải qua "gió bụi, mưa rừng" qian khổ, ướt át. Động từ "tuôn" và "xối" diễn tả cơn mưa dai dẳng, rất to của Trường Sơn, những giọi mưa rơi rất mạnh xuống người chiến sĩ lái những chiếc xe không có kính. Người lính phải hứng chịu những gian khổ ác liệt nhưng nhiệt tình cách mạng thể hiện qua số lượng cụ thể mà to tát "lái trăm cây số nữa". Câu thơ "mưa ngừng, gió lùa khô mau thôi" có đến sáu thanh bằng diễn tả tâm hồn phơi phới, coi thường hiểm nguy và vẫn tiếp tục công việc của các anh. Âm điệu thơ khá nhanh và mạnh cùng với các từ ngữ "không có kính", "ừ thì", "chưa cần" được lặp đi lặp lại làm nỏi bật giọng điệu mạnh mẽ, ngang tàng của những chàng trai trẻ. Họ bất chấp khó khăn gian khổ để hoàn thành nhiệm vụ của mình, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước tiếp bước các anh Vệ quốc quân:

Dù có gian nguy nhưng lòng không nề

Ra đi ra đi bảo tồn sông núi

Ra đi ra đi thà chết chớ lui

Khổ thơ tiếp theo đã đề cập đến tình đồng đội, đồng chí của các chiến sĩ lái xe:

"Những chiếc xe từ trong bom rơi

Đã về đây họp thành tiểu đội

Gặp bè bạn suốt dọc đường đi tới

Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi"

Cụm từ "Đã về đây" gợi lên hình ảnh những chiếc xe vừa vượt qua mưa bom bão đạn trở về. "Từ trong bom rơi" mang ý nghĩa là từ trong nguy hiểm, từ lằn ranh của sự sống và cái chết được may mắn trở về. "Họp thành tiểu đội" là việc họp mặt điểm danh sau khi vượt qua cái chết may mắn trở về đầy đủ quân số. Câu "gặp bè bạn sắp dọc đường đi tới" có nghĩa là những con người cùng chiến tuyến, cùng gặp nhau trên con đường giải phóng miền Nam, càng đi càng gặp nhiều bè bạn. Cái "bắt tay qua cửa kính vỡ rồi" là cái bắt tay chúc mừng, hoàn thành nhiệm vụ, chứa đựng cả niềm vui, niềm tin và niệm tự hào của những người chiến thắng. Đó còn là biểu hiện thiêng liêng cho sự đoàn kết động viên, lời chúc mừng thắng lợi và là vẻ đẹp tinh thần cao quý của những người lính.

Tình đồng chí, đồng đội cũng thể hiện thật rõ nét ở khổ thơ tiếp theo:

Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời

Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy

Võng mắc chông chênh đường xe chạy

Lại đi, lại đi trời xanh thêm

"Bếp Hoàng Cầm" là một loại bếp dã chiến dùng trong hành quân, khi đun khói tản ra để địch không phát hiện được. HÌnh ảnh này đã ca ngợi sức mạnh trí tuệ của con người Việt Nam thời kháng chiến. Đại từ "ta" vang lên cùng hình ảnh dựng giữa trời gợi sự hiên ngang, đĩnh đạc, đầy kiêu hãnh và xem thường mọi hiểm nguy của nhữn người lính. Hành động "chung bát đũa" cùng với hai tiếng "gia đình" thiêng liêng đã thể hiện tỉnh cảm đồng chí, đồng đội gắn bó keo sơn của những con người chiến đấu không ngừng nghỉ. "Võng mắc chông chênh" gợi ta liên tưởng đến những con đường không bằng phẳng nên giấc ngủ của họ giao động, làm hằn lên những vất vả và gian lao còn đang đợi họ ở phía trước. Sinh hoạt hằng ngày của người lính được thể hiện thông qua hình ảnh "bếp Hoàng Cầm", "chung bát đũa" và "võng mắc chông chênh". Đó là những nét vẽ rất thực, thể hiện sinh động hoàn cảnh sống và chiến đấu của những anh lính lái xe cũng như các chiến sĩ thời kháng chiến chống Mỹ. Hoàn cảnh sống và chiến đấu vô cùng gian khổ nhưng cách nhìn, cách nghĩ của những người lính lái xe thật tươi tắn và cảm động. Khúc nhạc hành quân vang lên với điệp khúc "lại đi" thể hiện hình ảnh đoàn xe tiến tới không ngừng, khẳng định quyết tâm lên đường mạnh mẽ, không có gì có thể ngăn cản được khiến ta hình dung cảnh tượng "những binh đoàn nối tiếp nhau ra hỏa tuyến". Qua đó thể hiện sự quyết tâm bỏ lại tất cả ra đi vì tiếng gọi của tổ quốc vì tình yêu với đồng bào miền Nam như hình ảnh:

Người ra đi đầu không ngoảnh lại

Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy

Hình ảnh "trời xanh thêm" chứa đựng đầy chất thơ và ý nghĩa. "Trời xanh" là một bầu trời rất đẹp, bầu trời của yên bình, không gian cao xa, viễn cảnh rộng lớn.Hình ảnh ấy cũng chính là biểu tượng của hòa bình, của niềm tin vào chiến thắng, niềm tin rằng cách mạng càng lúc càng gần với thành công. "Trời xanh thêm" vì lòng người đã say mê thêm trước những chặng đường đã đi và những chặng đường sẽ đến.

Khổ cuối bài thơ nổi bật cái dữ dội khốc liệt của chiến tranh và ý chí quyết tâm của những người lính:

Không có kính, rồi xe không có đèn,

Không có mui xe, thùng xe có xước,

Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước:

Chỉ cần trong xe có một trái tim

Có lẽ đây là những dòng thơ xúc động nhất, đáng quý nhất. Bút pháp liệt kê cùng với điệp ngữ "không có" đã phản ánh sự tàn phá của cuộc chiến tranh. Chiếc xe đã hư hỏng nay càng hư hỏng nặng thế nhưng điều kì lạ là chiếc xe mang trên mình đầy thương tích ấy vẫn băng băng lao ra chiến tuyến. Không chỉ không có "kính", "đèn", "mui" mà xe lại còn bị "xước" chứng tỏ chiếc xe ấy đã bao phen vào sinh ra tử như chính người chiến sĩ lái xe. Hình ảnh hoán dụ "trái tim" của xe hay chính là trái tim người chiến sĩ dùng để tượng trưng cho sức mạnh, ý chí chiến đấu kiên cường vì miền Nam, vì Tổ quốc và tình yêu nồng nhiệt của tuổi trẻ đối với đất nước, đối với dân tộc. Dấu hai chấm cuối bài thơ cùng với cụm từ "chỉ cần" vừa giải thích, vừa khẳng định "trái tim" ấy là một yếu tố vô cùng quan trọng và cần thiết, có được yếu tố ấy là có được thắng lợi trong tay. Kết cấu đối lập giữa "không có" của thiếu thốn và "có" của sức mạnh tinh thần đã làm sáng ngời vẻ đẹp tâm hồn, tình cảm của người chiến sĩ trong thời kháng chiến chống Mỹ. Âm điệu thơ mạnh mẽ, nhịp điệu dồn dập như những chiếc xe lao nhanh ra chiến trận.

Bài thơ "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" khép lại mà âm hưởng vẫn còn âm vang mãi. Bài thơ sử dụng rất thành công chất liệu hiện thực sinh động của đời sống và chiến đấu gian khổ nhưng hào hùng của các chiến sĩ trên tuyến đường Trường Sơn thời đánh Mỹ. Thể thơ linh hoạt cùng với ngôn ngữ và giọng điệu giàu tính khẩu ngữ, tự nhiên, khỏe khoắn, có những câu thơ gần với lời văn xuôi tạo nên giọng điệu ngang tàng khiến bài thơ trở nên thật tự nhiên và sinh động.

Bài thơ "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật với đề tài vô cùng độc đáo, sáng tạo đã ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn. Không phụ lòng các anh, trong thời hòa bình hiện nay, chúng ta cần học tập thật tốt và rèn luyện bản thân để không phụ bao công lao của các chiến sĩ chiến đấu mang lại hòa bình như ngày hôm nay.