Bài làm
"Vợ chồng A Phủ", "Miền Tây", "Vừa A Dính"... là những tác phẩm nổi tiếng của Tô Hoài viết về phong tục, cảnh sắc và con người miền Tây của Tổ Quốc ta. Tô Hoài đã từng nói: "Tôi coi Việt Bắc, Tây Bắc cũng như một quê hương đề tài của tôi". Tại truyện "Tây Bắc" là một nét son chói lọi trong sự nghiệp văn chương của Tô Hoài viết về đề tại miền Tây. Một chuyến đi dài, theo bộ đội vào giải phóng vùng Tây Bắc, ông đã sáng tác thành công tập truyện ngắn " Truyện Tây Bắc", trong đó có truyện "Vợ chồng A Phủ". Qua truyện ngắn này, Tô Hoài đã phản ánh nỗi thống khổ và sự vùng dậy của người Mèo ở Tây Bắc, một lòng quyết tâm đi theo kháng chiến để dành lấy hòa bình và hạnh phúc.

Những trang viết về Mị - một trong hai nhân vật chính của chuyện vô cùng cảm động. Mị tuy bị chà đạp, bị giày xéo trong bể khổ cuộc đời nhưng cô đã có một sức sống tiềm tàng kì lạ!

Mị là một cô gái trẻ đẹp, duyên dáng, thổi sáo hay, "có biết bao nhiêu người mê, ngày đêm đã thổi sáo đi theo Mị". Nhà nghèo, năm nào bố Mị cũng phải trả lại một nương ngô cho thống lí Pá Tra. Bố đã già, Mị thương bố lắm. Cô đã nói với bố: "Con nay đã biết cuốc nương ngô, con phải làm nương ngô trả nợ thay cho bố. Bố đừng bán con cho nhà giàu." Món nợ truyền kiếp bố Mị vay của thống lí Pá Tra như một oan trái cuộc đời. Mị đã bị A Sử - con trai của thống lí bắt về cùng trình mà. Mị đã trở thành dâu gạt nợ. Đau xót quá! "Chao ôi, thế là cha mẹ ăn bạc của nhà giàu từ kiếp trước, bây giờ người ta bắt con trừ nợ. Không thể nào làm khác được rồi!". Tiếng than của bố Mị nói lên một sự thật cay đắng: Mị là con dâu gạt nợ của thống lí Pá Tra, điều đó như một định mệnh bi thảm.

Những năm đằng đẵng làm dâu gạt nợ, Mị bị đối xử hết sức tàn tệ, chẳng khác gì một con vật. Phải làm quần quật quanh năm suốt tháng. Lên núi hái thuốc phiện, gặt đay, xe đay, đi nương bẻ bắp, lúc hái củi bùng ngô, lúc nào Mị cũng gài một bó đay trong cánh tay để tước thành sợi. Mị chẳng khác nào con trâu, con ngựa nhà thống lí Pá Tra. Khổ cực quá chứng: "Con ngựa, con trâu làm còn có lúc, đêm nó còn được đứng gãi chân, đứng nhai cỏ, đàn bà con gái nhà này thì làm việc cả ngày cả đêm".

Tuổi trẻ, sắc đẹp của Mị bị vùi dập, cô như một đóa hoa trong rừng chóng héo tàn. Lúc nào cũng "cúi mặt, mặt buồn rười rượi". Buồng của Mị như một cái chuồng nhốt thú kín mít, lúc nào cũng tối om, chỉ có một cửa sổ to bằng lòng bàn tay, "lúc nào nhìn ra cũng thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng." Đau khổ quá, Mị nghĩ rằng: "mình cứ chỉ ngồi trong cái lỗ vuông ấy mà trông ra, đến bao giờ chết thì thôi". Nỗi ám ảnh ấy thật ghê sợ. Mị như một linh hồn đã chết.

Cứ tưởng rằng Mị cam chịu số phận. Nhưng cô đã cố vùng vẫy thoát khỏi cái dây oan nghiệt của cuộc đời. Hàng mấy tháng trời, đêm nào Mị cũng khóc. Mị trốn về nhà, tròng mắt đỏ hoe. Gặp bố "Mị quỳ lạy, úp mặt xuống đất nức nở". Lần đầu tiên, Mị phản kháng số phận tủi nhục, hái lá ngón toan ăn để tự tử. Nhưng Mị đi, ai sẽ làm nương ngô trả nợ cho thống lí khi bố Mị đã "ốm yếu quá rồi". Thương bố, "Mị không đành lòng chết", Mị ném nắm lá ngón xuống đất "đành trở lại nhà thống lí", cam chịu kiếp trâu ngựa, sống lùi lũi như con rùa nuôi xó cửa. Biết bao mùa xuân trôi qua, biết bao nước mắt đã chả xuống, cũng như những người đàn bà trong nhà thống lí "một đời chỉ biết đi theo đuôi con ngựa của chồng"... Mị thấy mình là con trâu, con ngựa, "chỉ biết ăn cỏ, biết đi làm mà thôi!". Một đời con gái, một kiếp người bị vùi dập đến tê dại như thế thì sự đau khổ đã tột cùng.

Một bất ngờ khác đến với người đọc. Lần thứ hai Mị vùng dậy, Mị "lén lấy hũ rượu, uống ực từng bát" rồi say "lịm mặt", ngồi xem mọi người nhảy đồng rồi hát, "trong lòng Mị đang sống về những ngày trước". Con gái vùng rẻo cao, ai mà chẳng uống rượu, hẳn Mị cũng vậy. Nhưng cách "uống ực từng bát" thì quả là bất thường. Mị uống cho quên hết mọi khổ đau? Mị uống cho hả giận, Mị uống để thức tỉnh lòng mình sống lại những ngày xuân, sống lại với quá khứ thời con gái. Nếu như những năm qua, bếp lửa và ngọn lửa đã sưởi ấm lòng Mị, đã làm nguội đi, vợi đi bao đau nhục cuộc đời thì giờ đây, tiếng sáo, tiếng háy của trai gái Mèo tha thiết gọi bạn tình đã thức dậy trong lòng Mị bao khát khao:
"Anh ném pao, em không bắt
Em không yêu, quả pao rơi rồi..." Mị đã tự ý thức về mình. Mị thấy lòng phơi phới, vui sướng như thời con gái bước vào những đêm tình mùa xuân. Mị thấy mình "trẻ lắm..vẫn còn trẻ". Mị thấy mình cô đơn, Mị phải đi chơi. Bao nhiêu cô gái khác có chồng vẫn đi chơi. Thật vô lí hơn nữa khi Mị thấy mình với A Sử "không có lòng với nhau mà vẫn phải ở với nhau". Mị khóc, Mị thương mình đau khổ. Mị ghê tởm A Sử "còn muốn rình bắt mấy người con gái nữa về làm vợ" Mị muốn ăn lá ngón cho chết ngay. Một sức sống tiềm tàng trong lòng Mị như một ngọn lửa cháy âm ỉ. Bạo lực, Mị cũng chẳng sợ. Mị xắn mở bỏ vào đĩa đèn cho sáng, quấn lại tóc, với lấy váy hoa, rút thêm cái áo, chuẩn bị đi chơi xuân. Hành động của Mị diễn ra trước mắt A Sử như thách thức. Không thèm trả lời khi hắn hỏi: "Mày muốn đi chơi xuân à?". Sự vùng dậy này phải trả giá. Thằng con trai của thống lí đã vô cùng tàn nhẫn, trói đứng Mị trong căn buồng tối bằng một sợi đay và quấn cả tóc Mị lên cột làm Mị "không cúi, không nghiêng đầu được nữa". Nhưng sức sống vẫn tiềm ẩn trong lòng người con gái Mèo này. Suốt đêm bị trói đứng, "dây trói thít lại đau nhức", lúc mê, lúc tỉnh, Mị "nồng nàn tha thiết nhớ" và cô bồi hồi: "Mị vẫn nghe tiếng sao đưa Mị theo những cuộc chơi, những đám chơi". Tâm trí Mị chập chờn, "có lúc vùng bước đi", nhưng bị trói lại, đi sao được? Nghe tiếng ngựa gãi chân, nhai cỏ, Mị thổn thức nghĩ "mình không bằng con ngựa".

Chúng ta đã từng đọc truyện thơ "Tiễn dặn người yêu". Co gái Thái bị ép duyên đau khổ than thân: "Ngẫm thân em chỉ bằng con bọ ngựa – Bằng con chẫu chuộc thôi...". Nỗi cay đắng của Mị còn gấp trăm nghìn lần như thế. Được cởi trói do một sự tình cờ, cô phải vào rừng hái lá thuốc, suốt đêm ngồi xoa thuốc dấu cho A Sử. Đau ê ẩm, mỏi quá, Mị gục đầu thiếp đi lại bị tên khốn nạn "đạp chân vào mặt". Tô Hoài đã ghi lại một cách cảm động sự vùng dậy lần thứ hai của Mị với bao vùi dập, đau đớn e chề! Mị vẫn chưa gục ngã trước số phận!

Lần thứ ba, Mị lại vùng dây. Hình như số phận của Mị đã gắn liền với số phận của A Phủ như một tiền định. Một bên là con dâu gạt nợ, bên kia là kẻ tội phạm đánh con của quan. Cả hai đều là trâu ngựa cho nhà thống lí Pá Tra. Mị đã bị A Sử trói đứng, A Phủ vì để hổ bắt mất bò mà bị trói vào cột bằng dây mây, "quấn từ chân lên vai, chỉ có cổ và đầu là nhúc nhích được". Làm sao để bắt được con hổ? A Phủ nhất định phải thế mạng. Suốt mấy ngày đêm bị trói, A Phủ "chỉ đứng nhắm mắt", má A Phủ xám lại. A Phủ sắp chết. Giữa đêm khuya, từ bên kia bếp lửa nhìn sang, Mị thấy những giọt nước mắt lăn dài trên má A Phủ mà xót xa, động lòng: "Trời ơi, nó bắt trói đứng người ta đến chết...". Mị căm thù nguyền rủa cha con thống lí "Chúng nó thật độc ác... Người kia việc gì phải chết..." Mị không còn biết sợ hãi nữa. Cô đã dùng dao cắt lúa, cắt dây mây cởi trói và cứu A Phủ. Như một lời khích lệ "Đi ngay!" Cô đã chạy theo A Phủ và nói "A Phủ cho tôi đi... ở đây thì chết mất!". Lương âm thức tỉnh, Mị đã cứu A Phủ và cũng là tự cứu chính mình. Thật là dữ dội khủng khiếp, tình huống truyện đã tạo nên tính bi kịch cho những số phận. Bao nhiêu máu, nước mắt, Mị mới dành được tự do. Mị thương người, tự thương mình. Khát vọng về tự do, hạnh phúc là nguồn sức mạnh để Mị vùng dậy.

Trốn khỏi Hồng Ngài, Mị và A Phủ nên vợ chồng, họ trở thành du kích Phiềng Sa. Hành động cắt dây trói cứu A Phủ và vùng A Phủ chạy trốn là đỉnh điểm của sự vùng dậy của Mị là thể hiện sức sống tiềm tàng của người con gái Mèo trong truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ". Khát vọng về tự do, quyền được sống, được hạnh phúc đã cho Mị sức mạnh để vùng dậy. Sức sống tiềm tàng của Mị đã khẳng định một chân lí: Bạo lực không đè bẹp được khát vọng tự do!

Nhân vật Mị được nhà văn Tô Hoài miêu tả và khám phá trong chiều sâu tâm hồn, trong những sắc thái "thăng trầm, gấp khúc" của tâm trạng. Miêu tả thành công sức sống tiềm tàng của nhân vật Mị, ngòi bút nghệ thuật của Tô Hoài đã làm cho truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ" sáng bừng giá trị nhân đạo. Người đọc mãi mãi thấm thía về cái giá của tình yêu, hạnh phúc và tự do.