Vào mùa hè năm 1970 , tác giả Nguyễn Thành Long đã viết ra một mẫu truyện ngắn dưới nền thiên nhiên mơ mộng của Sa Pa - Lặng lẽ Sa Pa . Trong tác phẩm chỉ vọn vẹn là cuộc gặp gỡ chưa đầy ba mươi phúc của các nhân vật , trong đó ai cũng nổi bật lên những đức tính riêng nhưng có lẽ trong đó đẹp nhất , bừng sáng lên trong mù sương ở xứ sở ấy có lẽ là nhân vật chính - nhân vật anh thanh niên với những phẩm chất thật đẹp .

Tác phẩm được sáng tác vào những năm miền Bắc đẩy nhanh tiến độ xây dựng chủ nghĩa xã hội , trong một chuyến đi thực tế ở Lào Cai của Nguyễn Thành Long . Tác phẩm kể về một lần không hẹn mà gặp của bốn nhân vật anh thanh niên làm khí tượng kiêm vật lí địa cầu , cô kỹ sư trẻ , ông họa sĩ già và bác lái xe . Cô gái và ông họa sĩ lên thăm nơi ở và làm việc của anh - một nơi cao 2600m trên đỉnh núi Yên Sơn . Trong ba mươi phút ngắn ngủi trò chuyện đó anh thanh niên đã bộc bạch về công việc , về cuộc sống và những suy nghĩ của mình . Từ vẻ đẹp toát lên ở phẩm chất anh ông họa sĩ đã kí họa anh lại . Anh ngại ngùng từ chối và giới thiệu cho ông những người đáng vẽ hơn . Một cách từ chối khéo léo và đặc biệt khiêm nhường . Kết lại ba mươi phút gặp mặt ,đọng lại trong lòng cô kỹ sư trẻ và ông họa sĩ già là nét đẹp thật đáng yêu của anh thanh niên .

Anh thanh niên năm đó hai mươi bảy tuổi trẻ trung . Với độ tuổi ấy anh có thể tìm được rất nhiều công việc ở chốn phồn hoa đô thị nhưng anh lại chọn một công việc gian lao trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m . Nơi anh ở quanh năm ngập trong sương mù lạnh lẽo , quay đi nghoảnh lại chỉ có cỏ với cây . Như đã nói công việc của anh lắm gian lao " đo gió , đo mưa , đo nắng , tính mây , đo chấn động mặt đất , dự vào việc báo trước thời tiết hằng ngày , phục vụ sản xuất , phục vụ chiến đấu ." Một công việc theo lời anh là " dễ , chỉ cần chính xác ". Chẳng biết dễ ở đâu khi mà nửa đêm lúc một giờ sáng đang năm trong chăn phải chui ra khỏi chăn để làm nhiệm vụ gửi báo cáo . Lúc mà " gió tuyết và lặng im bên ngoài như chỉ chực chờ  mình ra là ào ào xô tới . " cái lạnh của Sa Pa đâu phải xoàng , đó là cái " lạnh cóng " . Cái gian khổ của công việc vẫn chưa là gì đối với sự cô đơn , một thân một mình trên đỉnh núi cao chót vót . Anh là " một trong những người cô độc nhất thế gian " do đó anh cũng rất " thèm người ".

Đối mặt với công việc khó khăn , hoàn cảnh sống cô độc ấy thì sẽ có biết bao nhiêu người gục ngã , ấy thế mà anh đã làm việc đó đến bốn năm . Vậy nhờ đâu mà anh có động lực làm điều phi thường đó ? Là lòng yêu nước sâu sắc và lòng yêu nghề luôn thường chực trong anh . Anh kể " Hai bố con cùng viết đơn xin ra lính đi mặt trận " trong hoàn cảnh miền Nam nguy khốn . Anh cảm thấy thật sự tự hào , hạnh phúc khi quân ta hạ được bao nhiêu phản lực của Mĩ nhờ vào việc anh phát hiện được đám mây khô . Hỏi xem nếu không yêu nước thì ai dám đánh cược mạng sống , ai lại phấn khích vui mừng vì chiến công của quân ta ? Anh bày tỏ quan điểm của mình rằng " ta với công việc là một sao nói là một mình được ?"lúc anh đặc giả thuyết bỏ nghề đi thì " cháu buồn đến chết mất " , hay lúc nào dù cho bão , gió , mưa tuyết thì anh vẫn chui ra khỏi chiếc chăn ấm để báo cáo ốp đúng giờ , không cần một ai nhắc nhở , anh kể về công việc của mình với hai vị khách một cách say sưa và tự hào . Đó . Đó chính là sự thật tình có trách nhiệm và yêu công việc của mình , yêu từ những chiếc máy phức đạp , tính chất gian khổ đến ý nghĩa to lớn giúp nước của công việc . Một công việc góp phần vào các công việc của nhân dân cả nước .

Cô độc là thế , một mình là thế song anh thanh niên của " Lặng lẽ Sa Pa " lại có một cuộc sống riêng phải nói là rất gọn gàng , ngăn nắp , khoa học . Khi ông họa sĩ đoán thầm chắc nhà anh bề bộn lắm nên mới về trước dọn dẹp . Vâng , và tôi cũng đã nghĩ như thế . Vậy mà lúc đi lên đó chúng ta lại thấy một chàng trai đang hái hoa , hoa anh trồng "Hoa dơn , hoa thược dược , vàng , tím , đỏ , hồng phấn , tổ ong ..." có đủ . Nơi anh ở là " một căn nhà ba gian , sạch sẽ  " . Với anh không chỉ có công việc mới là người bạn , mà có còn sách nữa . Một người bạn trò chuyện rất thân thiết . Bảo sao anh lại mừng quýnh lên khi nhận mấy quyển sách từ bác lái xe. Đã thế anh còn biết nuôi gà để nâng cao chất lượng bữa anh nữa . Có thể nói ởanh thanh niên là một con người pha trộn giữa cái mạnh mẽ của sự năng động , nhiệt huyết và cái êm dịu của sự lãng mãn trong tinh thần .

Người con trai hai mươi bảy tuổi đó sáng lên với sự khiêm nhường , lịch sự , quan tâm yêu thương mọi người . Lúc gặp bác lái xe ở đầu đoạn trích , trên tay anh cầm củ tam thất biếu bác lái xe . Vì anh nghe nói bác gái bị ốm . Không phải lời hỏi thăm dài dòng , không phải lời khuyên vô ích mà là hành động lo lắng thiết thực . Hay việc anh biếu ông họa sĩ và cô gái làn trứng ăn trưa mà anh tự sản xuất . Tuy công việc vất vả rất nhiều , có ý nghĩa quan trọng nhưng từ đầu chí cuối anh chưa bao giờ ca thán , chưa bao giờ xem mình là quan trọng . Đó là lúc ông họa sĩ nhắc bút vẽ anh thì anh đã từ chối . Anh nói " Không , không bác đừng vẽ cháu . Cháu sẽ giới thiệu cho bác những người khác đáng cho bác vẽ hơn . " Tuy nhiên anh lại không đứng bật dậy từ chối bởi lẽ anh hiểu như thế là bất kính . Anh giới thiệu cho ông họa sĩ người đàn anh làm biểu đồ sét cho quân đội ta , ông kỹ sư trồng su hào ở dưới xuôi . Tất cả họ đều lặng lẽ như sự êm đềm của Sa Pa . Mới bấy nhiêu tuổi ,còn trẻ . Mà anh đã hiểu được cái nghĩa , cái tình , thấm thía được sự hi sinh thầm lặng của những người xung quanh mình .

Ai cũng khát khao được có bạn bè , được trò chuyện và với hoàn cảnh cô độc như thế anh thanh niên cũng có niềm khao khát ấy . Mà trong tác phẩm bác lái xe gọi đó là sự " thèm người " .  Anh có từng nghĩ "Cái nhớ xe , nhớ người ấy thật ra là cái gì ? Nếu là nhớ phồn hoa đô hội thì xoàng ." Quả thật anh đâu có nhớ phố thị phồn hoa dưới kia . Cái anh thèm là cuộc gặp gỡ với những người bạn mới , được nghe kể chuyện về miền xuôi  hay rõ hơn là nghe kể về chiến tích quân ta dưới đó .

Anh thanh niên của nhà văn Nguyễn Thành Long là đại diện cho những con người thầm lặng làm việc cống hiến cho đất nước một cách khiêm nhường . Lúc bấy giờ có biết bao nhiêu người lao động trong âm thành với lòng nhất nhất vì đất nước . Họ khiêm tốn, trầm lặng , nhẹ nhàng làm việc để tạo ra những sản phẩm có giá trị cho xã hội mà tiêu biểu là nhân vật anh thanh niên .

Lặng lẽ Sa Pa thật đẹp , cái đẹp nội dung được nâng tầm bằng cái đẹp của nghệ thuật . Tác phẩm là sự kết hợp hài hòa giữa tự sự với bàng bạc , thoáng thoảng chất thơ , chất tình . Thật nhẹ nhàng nhưng cũng thật sâu sắc . Nghệ thuật miêu tả thiên nhiên Sa Pa rất sinh động với ánh nắng , rặng đào và đàn bò lang khỏe khoắn . Kết hợp với cách kể truyện tự nhiên ,tình huống câu chuyện hợp lí , đơn giản . Lặng lẽ Sa Pa hiện lên như một câu truyện cổ trong mù sương .

Vương vấn ở những dòng cuối đoạn trích , trong ta còn nét gợi nhớ những nghệ thuật quá đổi thành công của Nguyễn Thành Long trong . Và con hơn thế nữa là sự ngây ngất sâu đậm ở những phẩn chất cao đẹp mà thế hệ nay ít ai có của anh thanh niên nói chung và các nhân vật nói riêng ,ở vẻ đẹp của Sa Pa buổi sớm mát lạnh .